‘Jongeren zijn behoorlijk flexibel, maar ze hebben het nu echt zwaar’

In nieuwsberichten komen jongeren er de laatste tijd niet goed vanaf. ‘Aantal jongeren met suïcidale klachten stijgt’. ‘Spoedeisendehulparts ziet meer jongeren die het door corona niet zien zitten’. ‘Veerkracht van jongeren lijkt verdwenen’.

Hun levens zijn dan ook ingrijpend veranderd sinds de coronacrisis. Basisscholen en middelbare scholen zijn sinds 16 december voor de tweede keer gesloten, tot de derde week van januari. De afgelopen maanden waren de lessen al rommelig, vooral op de middelbare school: veel uren vielen uit vanwege zieke docenten, hele klassen moesten in quarantaine en voortdurend waren er leerlingen afwezig. Schoolreisjes waren er nauwelijks. Voetbal- en hockeycompetities gingen niet door. Het studentenleven is een schrale versie van wat het vóór corona was: de meeste studenten volgen al tien maanden college vanaf hun kamer.

Niet alle jongeren lijden daar evenzeer onder, zegt Pedro De Bruyckere, pedagoog aan de Arteveldehogeschool in Gent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Een introverte leerling die goed mee kan komen, heeft misschien juist baat bij thuisonderwijs. Voor een student met fear of missing out is afwezigheid van sociale verplichtingen wellicht lekker rustig.

Maar over het algemeen, zegt De Bruyckere, is corona een behoorlijke crisis voor de jeugd. „Cijfers uit het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Nederland en Vlaanderen laten allemaal hetzelfde zien: de verschillen tussen jongeren zijn door de schoolsluitingen enorm toegenomen”, zegt hij. „En hun welbevinden neemt af. Niet alleen bij tieners en studenten, ook bij basisschoolleerlingen. In een Vlaams onderzoek gaf 57 procent van de leerlingen op de basisschool aan zich goed te voelen toen de scholen gesloten waren. Toen ze weer open waren, was dat 82 procent. Ik werd heel stil toen ik die cijfers hoorde.”

De Bruyckere schreef tijdens de pandemie het boek Met de kinderen alles goed, waarin hij een aantal crises waar jongeren mee te maken zouden hebben, relativeert. Zoals buitensporig alcohol- en drugsgebruik, een toename van obesitas en narcisme. Hij beschrijft ook een paar échte crises voor de jeugd, zoals ongelijkheid, eenzaamheid en verwaarloosde basisvaardigheden als taal en rekenen. „En juist die crises worden door corona versterkt.”

Angst en somberheid

Lees ook: Door de sluiting van de school groeide de kloof

Ook Jolien Dopmeijer, projectleider studenten bij het Trimbos-instituut en onderzoeker aan de Hogeschool Windesheim, denkt dat corona bestaande problemen onder jongeren vergroot. Ze promoveert binnenkort op een onderzoek naar het welzijn van studenten. Al sinds de eerste metingen in 2012 was het beeld „verontrustend”, zegt ze. Ongeveer de helft van de studenten uit haar onderzoek heeft te maken met angst en somberheid en voelt een grote druk om te presteren. Een kwart kampt met een burn-out of heeft daar last van gehad, meer dan 40 procent rapporteerde de afgelopen jaren klachten over eenzaamheid. Dat zijn percentages van vóór corona. Dopmeijer: „Ik verwacht dat het slechter gaat met studenten. Dat zie ik ook terug in andere onderzoeken.”

Neem recent onderzoek van Caring Universities, een project van de Vrije Universiteit en de universiteiten van Leiden, Utrecht en Maastricht, waaruit blijkt dat 52 procent van de studenten zich eenzamer voelt en 45 procent somberder is dan voor corona. Uit onderzoek van de NOS bleek in november dat bijna de helft van de jongeren tussen de 18 en 24 zich slechter voelt dan voor de coronacrisis – en slechter dan mensen in andere leeftijdsgroepen.

Falen is geen optie

Studenten proberen aan hoge verwachtingen te voldoen, concludeert Dopmeijer in haar onderzoek. Falen is geen optie. Langer doen over je studie ook niet. Het is iets van deze tijd, hoge verwachtingen. „Studenten gaan soms heel ver om het perfecte plaatje vol te houden. Soms doen ze zelfs alsóf ze studeren, terwijl ze al een tijdje zijn afgehaakt. Dat is een kleine groep, maar het komt regelmatig voor.”

Ze ziet het ook aan de prestaties van studenten tijdens corona: die werden niet slechter, bleek eind vorige maand uit gegevens van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Integendeel: studenten haalden gemiddeld meer studiepunten en hogere cijfers in de eerste coronamaanden. Goed nieuws, zou je denken. Maar De Bruyckere noemt de reden „heel triest”. „Ze hebben gewoon niets anders te doen. Het alternatief is nóg een keer Netflixen, of maar weer online gaan.”

Lees ook: Studenten presteren beter, maar zijn eenzaam en depressief

Voor jongeren is het belang van sociale contacten groter: zij moeten leren op eigen benen te staan. „Dat leer je door met andere jongeren in contact te zijn”, zegt Dopmeijer. „Zo vind je uit wat je wil, wie je bent en met wie je wil zijn. En precies dat wordt nu erg moeilijk gemaakt. Jongeren zijn behoorlijk flexibel, maar ze hebben het nu echt zwaar. Ze snakken naar dingen die hun leven leuk maken.”

Studenten en jongeren kwamen de afgelopen tijd vooral in het nieuws vanwege stiekeme feestjes. Al keurt ze het af, Dopmeijer begrijpt het wel vanuit hun perspectief. „Mensen oordelen wel erg gemakkelijk over jongeren. Dat ze verwend zijn en worden gepamperd. Dat ze niet moeten zeuren, omdat ze de feestjes na corona kunnen overdoen. Maar dat is niet zo. Fases gaan voorbij.”

Bovendien, zegt De Bruyckere, vinden die stiekeme feestjes in elke leeftijdscategorie plaats. „Zelfs jullie minister maakte zich er schuldig aan.”

Hij stoort zich aan mensen die de gevolgen voor kinderen en jongeren bagatelliseren. Die roepen dat iederéén het toch zwaar heeft, of dat de schoolsluiting ‘maar’ een paar weken is. „Ja, iedereen heeft sociaal contact nodig, maar voor jongeren is dat cruciaal. Er worden allerlei dingen geschrapt die heel belangrijk zijn in hun leven, zoals overgangsrituelen als de eindtoets of de examens.”

Minder inkomen

De gevolgen van een tijdje niet naar school gaan, kunnen bovendien heel groot zijn, zegt hij. „Uit studies naar de effecten van langdurige lerarenstakingen in onder meer Franstalig België en Canada blijkt dat leerlingen daar vijf en tien jaar later nog steeds last van hadden. Ze verdienden bijvoorbeeld minder. En we weten dat de ontwikkeling in het gedrang kan komen bij langdurige stress.”

Er is volgens hem ook goed nieuws: er worden maatregelen genomen die werken. Zoals zomerscholen, als ze goed georganiseerd zijn, en bijlessen voor de leerlingen die het meest achterlopen. Daarbij: jongeren zijn vaak veerkrachtiger dan mensen denken. „Maar het is heel belangrijk dat we oog blijven houden voor deze groep”, zegt hij. „Al is het maar omdat ze straks te maken krijgen met een economische crisis. Mijn grootste vrees is dat we hen vergeten zijn en zij nog met de gevolgen zitten, als corona voor ons allang voorbij is.”

Op de eerste zaterdag van 2018 portretteerde NRC achttien jongeren die dat jaar achttien zouden worden. Hoe ging het eigenlijk met die generatie van millenniumkinderen, op de drempel naar volwassenheid? Aan het begin van de coronacrisis werden vijf van hen opnieuw opgezocht, met de vraag hoe de coronacrisis hun leven beïnvloedt. Acht maanden verder krijgen drie van hen dezelfde vraag opnieuw voorgelegd.

Hanwe Chang (20) YouTuber

„Oud en Nieuw zal saai worden dit jaar. We vierden het altijd met heel veel familie, dat zit er nu niet in. Maar eerlijk, ik ben er niet zo mee bezig. Ik heb een appartement gekocht op de Zuidas en ben aan het verhuizen. Dat is een perfecte afleiding. Ik ga voor het eerst op mezelf wonen. Nog een kleine verbouwing en dan kan ik erin, lekker in mijn eentje. Samenwonen? Nee, dat zie ik nog niet zitten. Mijn vriendin en ik hebben al twee jaar een relatie, maar dat is nog te vroeg.

„Corona heeft mij persoonlijk niet echt geraakt. Maar ik heb misschien makkelijk praten: ik woonde bij mijn ouders en zag mijn vriendin veel. Dan word je niet gauw eenzaam. Mijn vrienden zie ik niet echt meer. Dat is wel jammer. Mijn vriend Gio, hij is ook YouTuber, heb ik pas geleden voor het eerst in máánden weer gezien toen hij naar mijn nieuwe appartement kwam kijken. En uitgaan, ach… Dat deed ik al minder sinds ik een relatie heb. Het enige wat ik echt mis is uit eten. Al bespaart het wel geld, haha.

„Ik heb het geluk dat ik nog gewoon kan werken. Dat ging de afgelopen maanden gewoon door. In het voorjaar raakte ik wel adverteerders kwijt door corona, maar die zijn gelukkig weer terug. Waar ik wel van baal: ik had geïnvesteerd in een hotel. Dat loopt nu even niet zo lekker.”

Anne-Ruth Barth (20) Leer-werktraject pedagogisch-educatief begeleider

„Ik ben wat relaxter geworden dan aan het begin van de coronacrisis. Toen was ik, als ik terugliep van een afspraak, al bang dat ik in aanraking was geweest met corona. Nu spreek ik gewoon met vriendinnen af, ik kan ook niet zonder. Ik ben verhuisd naar een fijn plekje voor mezelf in Zoetermeer. Vier dagen per week werk ik op een basisschool, de vijfde dag studeer ik. Dat de scholen nu dicht zijn, vind ik echt balen. Dat geeft zo veel stabiliteit, aan de hele samenleving.

„Ik vind het heel erg wat er nu gebeurt. De ándere kant van de lockdown. Als je door de straten loopt, is alles leeg. Winkeliers die met hun voorraad blijven zitten, mensen die er psychisch aan onderdoor gaan. Ik vind dat heel moeilijk om te zien. Ik ontken het coronavirus absoluut niet, maar ten koste van wat doen we dit? Ik doe vrijwilligerswerk met ouderen en veel van hen zeggen: ik wil niet opgesloten worden.

„In het begin was het: ‘Blijf vier weken binnen.’ Inmiddels is het december en weten we nog steeds niet wanneer er licht aan het einde van de tunnel is. Er komt een vaccin, maar wie zegt dat dan alles opgelost is? Ik mis vooral het zorgeloze. Je denkt bij alles na. Ik zou graag willen dat die angst verdwijnt, dat mensen minder panisch doen. Je hoeft niet met iedereen te knuffelen, maar je hoeft jezelf ook niet op te sluiten.”

Lisa Kruger (20) Topzwemster

„Tijdens de vorige lockdown waren de zwembaden twee maanden dicht. Daarna moest ik echt weer wennen aan het water. Je kan nog zo fit zijn door hardlopen en fietsen, maar met zwemmen heb je toch een heel andere conditie nodig. Sinds de strengere regels in oktober zijn de zwembaden voor topsporters gelukkig opengebleven. Daar ben ik heel dankbaar voor, maar ik voel me ergens wel schuldig. Ik mag wel, terwijl mensen die niet in de top zitten het ook leuk vinden om te zwemmen. Dat voelt dubbel.

„Ik zit in het nationaal team en we trainen voor de Paralympische Spelen. Die zijn verzet naar augustus 2021. Ik ga ervan uit dat ze doorgaan, anders wordt het wel erg naar om door de trainingen te komen.

„Ik leefde als sporter sowieso een vrij geïsoleerd leven. Van de sociale problemen die anderen hebben, heb ik gelukkig niet zo veel last. Maar ik merk wel aan mensen om mij heen, vrienden, vriendinnen, mijn broertjes en zussen, dat ze hun opleiding een stuk minder leuk vinden. Het enige waar ik zelf moeite mee heb, is dat we niet meer op trainingskamp gaan. Dat deden we een keer of drie per jaar. Voor mij is die afwisseling van trainingsomgeving belangrijk. Ik heb nu het idee dat ik als een soort robot elke dag hetzelfde heb gedaan.”