Het vertrouwen in het kabinet daalt, vooral bij de achterban van FVD en PVV

Het klinkt als goed nieuws voor het kabinet-Rutte III: het vertrouwen in de regering is nog altijd aanzienlijk veel hoger dan vóór de coronacrisis. Dat blijkt uit het langlopende onderzoek Burgerperspectieven van het Sociaal en Cultureel Planbureau en analyses van unieke data van de Universiteit van Amsterdam. Maar het rally ’round the flag’-effect, een oplaaiend geloof in de competenties van politieke leiders bij een grote crisis, neemt al af sinds de zomer. Het vertrouwen in het kabinet daalt vooral bij mensen die economie het belangrijkste thema vinden, blijkt uit het onderzoek, en bij de achterban van de PVV en FVD. Juist bij kiezers van die partijen was in het voorjaar de steun voor Rutte III ineens flink toegenomen.

De onderzoekers zagen in maart dat het coronabeleid van het kabinet er zelf nauwelijks toe deed – er was bij veel mensen een sterk verlangen naar vertrouwen in de politiek, vooral als ze zelf bang waren om corona te krijgen. „En we weten uit eerder onderzoek dat het ook gaat om het wegvallen van een wereldbeeld”, zegt politiek socioloog Eefje Steenvoorden van de UvA. „Van het idee dat we alles wel onder controle hebben.”

Die onzekerheid en de angst voor besmetting blijken nog steeds een belangrijke reden te zijn voor het extra vertrouwen in de regering. En ook dat is voor het kabinet niet zomaar goed nieuws: de politieke discussies gaan steeds meer over de tekortkomingen van het beleid zelf.

Het SCP, dat zich baseert op gegevens uit oktober en dus van vóór de harde lockdown, laat zien dat de meeste Nederlanders (57 procent) het kabinet verantwoordelijk houden voor het toegenomen aantal besmettingen. Steenvoorden: „Je ziet steeds meer een politisering van de strategie.”

Er waren in de Tweede Kamer al felle discussies over het testbeleid, over de tweede lockdown en over de vaccinaties – daarbij loopt Nederland wereldwijd gezien achter.

Lees ook een column van Tom-Jan Meeus over een eerdere kwartaalrapportage Burgerperspectieven

De UvA was net voor de corona-uitbraak in Nederland begonnen aan een onderzoek naar ‘politiek vertrouwen’. Door dit toeval beschikte de universiteit over een groep respondenten die daarna kon worden gevolgd: de motieven van mensen en de verandering daarin konden heel precies in kaart worden gebracht.

Eigenbelang

In het voorjaar nam het vertrouwen in de regering bij veel mensen toe, maar vooral de achterban van de PVV en FVD was positiever gaan denken over het kabinet. Die vond opeens veel minder vaak dat de ministers vooral druk waren met hun eigenbelang. Steenvoorden denkt dat dat te maken had met de zichtbaarheid van hun werk: bijna elke dag was er nieuws over hun inspanningen om het virus te bestrijden.

Bij de kiezers van de coalitiepartijen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie groeide het vertrouwen in Rutte III veel minder. De onderzoekers gaan ervan uit dat dat komt omdat zij al veel vertrouwen hadden. „Je zag dit ook na ‘9/11’ in de VS. De steun voor de Republikeinse president George Bush steeg toen het meest bij de Democraten”, zegt Steenvoorden.

Nederlanders zijn volgens het SCP sinds het najaar pessimistischer geworden. De saamhorigheid die er in het begin van de coronacrisis nog was, schrijven de onderzoekers, was later in het jaar „ver te zoeken”.

Ondervraagden vinden de manier waarop mensen met elkaar omgaan – ‘gebrek aan respect’ – weer net zo’n groot probleem als vóór de crisis. En bijna 80 procent van de ondervraagden is somber over de economie. Vooral onder díe groep groeit nu de kritiek op het kabinet.

Meer daadkracht

Wie zich veel zorgen maakt over de gezondheid van kwetsbare mensen, behoudt graag vertrouwen, aldus het SCP. Maar er is ook een groeiend verlangen naar meer daadkracht van Rutte III: meer dan de helft van de ondervraagden vond dat al in oktober van dit jaar dringend nodig. Ook in de achterban van de coalitiepartijen zelf vond een groot deel, 41 procent, dat Rutte III steviger moest optreden.

Dat zal ook zo goed als zeker de belangrijkste vraag worden tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen in maart: greep het kabinet in de coronacrisis niet steeds te laat in, was het niet te weinig doortastend?

In het rapport stellen de onderzoekers nuchter vast dat het vertrouwen in de regering hoe dan ook zal dalen, als het weer over ándere, „alledaagse” onderwerpen gaat. Want zo gaat het altijd na een crisis.

Lees ook: Rutte III geeft extra geld uit – en de kiezer vindt het prachtig