Vader Van der Leegte moet mee om ‘de emotie’ over te brengen

‘Dit is een overval”, grapt Willem van der Leegte vanachter zijn mondkapje als hij onaangekondigd de fabriek in Hapert binnenloopt. Geen paniek, de receptionistes hadden de topman van het VDL-concern al herkend.

In maart werd VDL zelf overvallen, door de coronacrisis. De pandemie veroorzaakte de ernstigste terugval in de 67-jarige geschiedenis van het familiebedrijf. Het hakt erin, zegt Willem van der Leegte. „In april in één keer 50 procent omzetdaling. Ook mijn vader zegt dat-ie zoiets nog nooit had meegemaakt.”

Wim van der Leegte, die het bedrijf vijftig jaar lang leidde: „Bij de financiële crisis van 2008 voelde je vrij snel dat het einde in zicht was. Dat voel je nou dus niet.”

„Hoe-ist?”, vraagt Willem van der Leegte (39) aan een groep kantoormedewerkers. De stemming is voorzichtig positief. Bij deze fabriek, VD Leegte Metaal, is het aan het einde van het jaar aanpoten geblazen. Er moet weer personeel bij – inleen van andere VDL-onderdelen of inhuur van uitzendkrachten – om aan de vraag te voldoen.

Ze maken hier onder meer onderdelen voor vorkheftrucks, bestemd voor megamagazijnen van Amazon of bol.com. Die groeien door, zeker tijdens corona.

In de fabriekshal hangt de zware lucht van olie en staal. Hier, tussen lasersnijders en hamers, waar de klappen van metaal op metaal klinken, begon Willems eigen carrière. „Een jaar of vijftien geleden kwam ik hier binnen. In drie maanden leerde ik meer dan tijdens mijn hele studie economie.” Die studie maakte hij nooit af, omdat het familiebedrijf trok.

Vier jaar geleden nam hij de leiding over van zijn vader. Wim (73) is nog actief in de raad van commissarissen, Willems broer Pieter (vernoemd naar zijn opa, de oprichter) en zus Jennifer zitten ook in de hoofddirectie. De klok die zijn grootvader maakte, siert de ingang van VD Leegte Metaal. En hij tikt nog altijd.

In de familie Van der Leegte staan de neuzen dezelfde kant op, ook in deze crisistijd. Wim stelt zich op als adviseur en vertrouwt op het oordeel van zijn kinderen. „Ik zou het zelf niet beter doen”, zegt hij.

Zoon Willem: „We zijn als familie niet goed in conflicten. We verlaten de kamer niet voordat een meningsverschil is bijgelegd.”

Maar dan ben je toch juist goed in conflicten?

„We proberen ze te voorkomen.”

De afgelopen maanden volgde NRC het grootste industriële conglomeraat van Nederland van dichtbij. Voor zover mogelijk, want VDL Groep telt ruim honderd bedrijven en 15.000 medewerkers. De bedrijfsfolder, Strength through cooperation, is een staalkaart van de maakindustrie: metaal- en kunststofbewerking in alle vormen, toeleverancier voor infrastructuur, energiebranche en voedselsector, producent van auto’s en bussen, specialist in ragfijne technologie voor chipmachines.

In 2020 blijven veel van die sectoren overeind. Corona zet wel bruut de rem op ‘alles met wielen’. De vraag naar touringcars stokt – VDL maakt er tientallen, in plaats van honderden. Een zwaarbevochten miljardencontract met BMW wordt in het voorjaar geannuleerd. Het bestaande contract loopt in 2023 af, en voor het einde van 2021 moet VDL Nedcar in Born een nieuwe klant hebben.

Bijna 5.000 banen in Limburg staan op het spel, en daarmee VDL’s reputatie als redder van de werkgelegenheid.

Een goede klant

Een moderne autofabriek, zoals die in Born, is een precisieuurwerk. Tussen de vonkende lasrobots door reizen aluminium onderdelen in strak gelid in de richting van de productielijn. Op de seconde nauwkeurig rolt er een vers geassembleerde BMW X1, een Mini Countryman of een Mini Cabrio van de band.

Corona zet dat uurwerk in één klap stil. Op 19 maart wordt de productie in Born gestaakt, meer dan zes weken lang. In Eindhoven komt VDL’s crisisteam dagelijks bijeen. De strategie: fabrieken gaan tijdelijk dicht, investeringen worden bevroren en bonussen ingetrokken. Het aantal uitzendkrachten wordt teruggebracht en VDL maakt twee keer gebruik van de overbruggingsregeling NOW – bij elkaar zo’n 70 miljoen euro – om werknemers door te betalen.

Lees ook: Topman VDL: ‘Ik moest mijn vader naar huis sturen’

Willem stuurt zijn vader, die tot in maart nog dagelijks naar kantoor kwam, naar huis: „Hij behoort tot de risicogroep. Ik zei: je blijft overal rondlopen, dat moet je niet doen.”

In de maakindustrie is het onmogelijk vanuit huis te werken. Om de gezondheid van medewerkers bij binnenkomst te controleren, worden thermometers aangeschaft. In alle hectiek regelt Willem van der Leegte ook nog drie miljoen mondkapjes voor BMW. Dat bedrijf zit te springen om beschermende middelen.

„Het kan nooit kwaad om een goede klant te helpen”, denkt Van der Leegte.

Dat pakt anders uit. BMW wil af van het contract dat de autofabrikant in september 2019 met VDL sloot. Het gaat naar verluidt om een order van 12 miljard euro om de opvolger van de X1 in Born te produceren. BMW besluit die auto te maken in de eigen fabrieken, vanwege terugvallende vraag.

Het is een klap in het gezicht van VDL. Afspraken hoor je na te komen – zeker deze.

De signalen dat BMW twijfelt, sijpelden al eerder door, zegt Willem van der Leegte: „Ze belden me om te zeggen dat ik me geen zorgen hoef te maken. En dan vraag ik: Waarom bel je me dan?”

Elkaar in de ogen kijken

Gesprekken over opbreken van het contract voer je niet op afstand. In juni pakt Willem het vliegtuig naar München om de BMW-inkopers „in de ogen te kunnen kijken”.

Vader Wim vraagt hij mee, ter ondersteuning. „Ons pa nemen we niet overal mee naartoe, maar dit gaat om miljarden.” Zijn vader kan bovendien „de emotie” overbrengen, zegt Willem. „We moeten laten merken wat dit voor ons betekent.”

Wim van der Leegte kocht Nedcar in 2012. Naar eigen zeggen in een opwelling, omdat hij „met tranen in de ogen” zag hoe 1.450 personeelsleden op straat kwamen te staan toen Mitsubishi uit Born vertrok.

VDL stak miljoenen in Nedcar en kreeg het onmogelijke voor elkaar: een contract met BMW, vier nieuwe modellen, een verviervoudiging van het aantal medewerkers. „Sinds 2014 meer dan 50.000 mensjaren aan werkgelegenheid”, rekent Willem van der Leegte voor. Meer dan 200.000 auto’s per jaar werden er geproduceerd.

‘Ons pa nemen we niet overal mee naartoe, maar dit gaat om miljarden’

De hoop is dat BMW de opdracht alsnog aan VDL gunt: „Jij doet toch ook je boodschappen in een supermarkt waar je je het prettigst voelt?”

Wim van der Leegte laat zijn hart spreken. „Als je de annulering van die order nou eens verscheurt?”, vraagt de voormalige VDL-baas aan de BMW-delegatie. „Dat hebben we nog nooit gedaan – de directie heeft het al besloten”, is de reactie.

„En als je dat nu eens voor de eerste keer doet?”, vraagt Wim van der Leegte. Maar BMW is onvermurwbaar. Vader en zoon keren met lege handen terug.

VDL probeert BMW over te halen een ander model in Born te blijven produceren, ook na 2023. Er is een aantrekkelijk bod op tafel gelegd. „We willen diep gaan”, zegt Willem van der Leegte, „maar het moet wel rendabel blijven.”

Hij belt Nederlandse bewindslieden om te helpen BMW over te halen. Economische Zaken heeft bijvoorbeeld een kort lijntje met Pieter Nota, BMW-bestuurslid en oud-Philipsman. Maar het heeft geen effect, tot teleurstelling van VDL.

Wel zijn minister Eric Wiebes (Economische Zaken, VVD) en staatssecretaris Mona Keijzer (Economische Zaken, CDA) doordrongen van het belang van de Limburgse autofabriek. Er komt half november bijvoorbeeld 2,5 miljoen euro extra vrij voor de bestaande uitbreidingsplannen van VDL Nedcar.

„Een paar miljoen, dat doet ’t ’m niet”, zegt Willem van der Leegte. „Frankrijk en Duitsland helpen hun eigen auto-industrie ook. Deze order zou de Nederlandse staat twee of drie miljard euro aan belastinginkomsten opleveren.”

Op 14 oktober volgt een nieuwe ontmoeting met BMW, in een vergaderzaaltje op het vliegveld van Düsseldorf, vroeg in de ochtend. Vijf Nederlanders en vijf Duitsers. De uitslag is definitief: BMW gaat stoppen in Born.

Lees ook: BMW stopt met autoproductie bij VDL Nedcar

Op de terugrit wordt de teleurstelling verpakt in een positieve boodschap: Als BMW vertrekt, komt er ruimte voor nieuwe klanten. „We hebben al eens ‘nee’ moeten verkopen aan een klant die bij ons wilde produceren”, zegt Willem van der Leegte. Maar met nee verkopen verdien je niets.

Tot 2023 is VDL Nedcar de flexibele schil van BMW, die naar believen kan worden afgeschaald en opgeschaald. Als in het najaar blijkt dat opeens tienduizenden extra X1’s nodig zijn, geven ze in Born weer gas. Overwerken, uitzendkrachten erbij. Begin december, als BMW de productiecijfers voor 2021 vaststelt, blijkt dat er toch mensen uit moeten: 600 flexwerkers en 150 vaste medewerkers verliezen hun baan.

Die grilligheid hoort er bij, in de sector. Kan een sluiting van Nedcar in het ergste geval heel VDL Groep omvertrekken? Willem van der Leegte pakt de cijfers erbij – altijd binnen handbereik. De bedrijven zijn fiscaal gescheiden, zegt hij. „VDL Groep heeft een miljard eigen vermogen, VDL Nedcar heeft 400 miljoen eigen vermogen, allebei met een solvabiliteit van ruim 50 procent. We zijn extreem gezond.”

Op zijn werkkamer wijst de topman naar de prijs die VDL begin dit jaar van BMW kreeg, voor uitmuntende bouwkwaliteit. Hij is trots, maar het voelt als een troostprijs. In de donkerbruine pronkkast staat ook nog de foto uit september 2019, gemaakt in München. Lachende gezichten bij de contractondertekening. „Ik laat die foto bewust staan. Een vorm van sadomasochisme misschien. Voor mij is het een stimulans dat ik elke dag moet werken om een nieuw contract binnen te halen.”

Voor nieuwe opdrachtgevers – liefst meerdere – is gegarandeerde capaciteit nodig. Het plan om de fabriek in Born uit te breiden, blijft daarom overeind. VDL moet voor de muziek uitlopen omdat het twee jaar duurt om een nieuwe productielijn in te richten. Eind december geeft de provincie daarvoor groen licht.

Het VDL-sausje

Vader Wim durfde het Nedcar-avontuur in 2012 aan omdat VDL Groep toen zelf genoeg ‘body’ had. De cruciale overname daarvoor was die van Philips’ Enabling Technologies Group in 2006. Met ETG – voorheen Philips Machinefabrieken – maakte VDL de stap in de nanotechnologie. Het is nu de hightech hofleverancier voor de chipmachines van ASML. Mooie bijkomstigheid: het is de fabriek waar Pieter van der Leegte werkte voordat hij in 1953 zijn eigen bedrijf begon.

De cirkel is rond, zo voelt Wim van der Leegte het. Hij hield ETG al jaren in de gaten, maar wachtte net zo lang tot hij geen goodwill hoefde te betalen. „Daar doe ik niet aan.” Behalve dan die ene keer dat hij het goedlopende bedrijf van zijn broer overnam – die had in tegenstelling tot Wim geen opvolgers.

Zoon Willem is ook niet van de goodwill. „We zijn geen beleggers, we zijn ondernemers. We kopen bedrijven waar we een VDL-sausje aan kunnen toevoegen.”

Dat geldt ook voor Nedcar: wil de autobouwer kunnen opboksen tegen internationale concurrentie, dan is vernieuwing en verzakelijking nodig. Bij veel medewerkers van NedCar klopt onder het VDL-logo nog wel een Nedcar-hart. De oude garde herinnert zich de tijd dat Nedcar een eigen personeelswinkeltje had en je als medewerker met flinke korting een auto kon kopen. Vandaar dat sommigen VDL ‘de schrapert uit Hapert’ noemen, vertelt een medewerker die anoniem wil blijven.

Veranderen hoort erbij, als VDL je inlijft. De voormalige Siemens-divisie in Hengelo, in 2018 overgenomen en ondergebracht in VDL Energy Systems, is het honderdste bedrijf in de VDL Groep. Ook in Hengelo is het wennen, zegt een manager. Voormalig Siemens-personeel moet eerst „door een rouwproces” en dan schakelen naar de VDL-versnelling: „Er wordt niets voorgekauwd. We moeten zelf de overgang maken, van turbines en compressoren naar warmtepompen en batterijopslag.”

VDL Castings in Weert – een gieterij die in 2017 werd overgenomen uit een faillissement – draait op dit moment niet goed. De vakbond vreest sluiting en vindt dat VDL de ondernemingsraad intimideert. De vakbond wil een sociaal plan, maar Van der Leegte gaat ervan uit alle werkgelegenheid te kunnen behouden. Het trekt volgend jaar weer aan, denkt Willem: „De bond moet mensen beschermen tegen de grillen van de werkgever en werkgelegenheid continueren. Maar ons grootste kapitaal staat niet op de balans: dat zijn onze mensen. Waarom zou ik misbruik van hen maken? Het is van de zotte om dat te denken.”

VDL staat of valt bij ‘gouden handen en knappe koppen’, zoals ze hun medewerkers noemen. Kennis en vaardigheden moeten bewaard blijven. Daarom zetten ze niet zo snel „een kruisje achter iemands naam” als het slecht gaat, zegt Willem van der Leegte. „Een fabriek sluiten is de makkelijkste optie. Niet de beste.”

Cultuuromslagen vergen een lange adem, weet van der Leegte. „Sommige mensen zijn gewend dertig jaar op een bepaalde manier te werken. Die zijn niet in twee jaar veranderd.”

In zijn ‘eigenwijze periode’ werd Wim van der Leegte uitgemaakt voor dictator

Je moet medewerkers betrekken, zegt zijn vader. Hij begon in de jaren zestig als stagiair. „Ik kwam als 19-jarige in mijn vaders bedrijf, bedkruiken lassen. Ik zag dat de mensen in de fabriek stonden te niksen en binnen drie maanden had ik er de leiding. Toen ik een briefje ophing om een nieuwe werkwijze aan te kondigen, had iemand eronder geschreven: dictator.”

Dat was in zijn ‘eigenwijze’ periode, zegt Wim. Later, eind jaren zeventig, vertelde iemand hem dat hij zijn medewerkers meer moest uitleggen over zijn strategie. „Ik gaf mijn mensen een cursus over bedrijfsresultaten en economische principes. „Na werktijd, dat wel. Maar het werkte.”

China slokt het staal op

In juli is duidelijk dat VDL geen herkansing is gegund om een order voor 259 bussen in Overijssel te verwerven. De Chinese concurrent BYD krijgt de opdracht, ondanks gesjoemel met de aanbesteding. „Voor ons zou het meer dan 100 miljoen euro omzet zijn en vijfhonderd mensjaren werkgelegenheid”, verzucht Willem van der Leegte.

Hij denkt geen van de tweeduizend medewerkers bij VDL Bus & Coach te hoeven ontslaan. Uiteindelijk, verwacht hij, zal de nieuwe generatie elektrische bussen orders uit het openbaar vervoer binnenhalen. „Die bus is een prachtig product. We zullen de crisis overbruggen. In die tijd zijn er misschien een paar anderen die afvallen. Dat biedt kansen.”

Lees ook: Barometer van de maakindustrie nog net boven nul

„Dit verhaal gaat toch niet alleen over onze tegenslagen?”, vraagt Willem van der Leegte. Hij staat naast een van de stampende persen bij VDL VDS. In deze fabriek maken ze plaatwerk, onder meer voor trucks. De vraag uit de transportsector begon in mei al aan te trekken. De groei zet door, zo sterk dat gebrek aan staal dreigt. „China slokt al het staal op voor de eigen productie. Er wordt bijna niks geëxporteerd.”

Het is een signaal dat ook de auto-industrie opveert. Begin 2021 kan gebrek aan staal een probleem worden – daarom spreekt hij de inkoper aan. „Je moet er bovenop zitten, we kunnen het niet hebben dat een bedrijf van ons niet kan leveren. Haal het desnoods uit Zuid-Amerika.”

Dat is het lastige van deze crisis: dat je wordt overvallen door wisselingen in marktvraag, beschikbaarheid van medewerkers en materiaal. „Traplopen”, noemt Willem het. Toch groeit, stap voor stap, het zelfvertrouwen.

In oktober neemt VDL een bedrijf uit Barneveld over: Jansen Poultry Equipment, jaaromzet 50 miljoen euro. „We hebben de aankoop een half jaar uitgesteld vanwege de crisis, nu durven we het aan.” De teller van VDL Groep staat dan op 106 bedrijven.

Dromen in het Duits

Half december – Nederland zit net in de nieuwe lockdown. Op het hoofdkantoor van VDL in Eindhoven wordt op de bovenste verdieping doorgewerkt.

Willem van der Leegte pakt een vertrouwelijk document – ‘sales en acquisitie’ staat erop – en gunt een snelle blik op een grafiek. Het is een overzicht van de automakers die interesse hebben om in Born te produceren. De Nederlandse overheid helpt mee met contacten leggen. „We spreken met tientallen partijen”, zegt Willem. Drie grote cirkels springen eruit: kanshebbers waarmee de gesprekken vergevorderd zijn.

De Aziatische merken waarmee VDL spreekt, vragen meer dan alleen het bouwen van auto’s. Ze zoeken een partij die een auto kan aanpassen aan de Europese standaarden en helpt met distributie en aftersales. „Dat zouden we met partners kunnen doen”, denkt Van der Leegte hardop.

Chinese autofabrikanten als SAIC, NIO en FAW maken de sprong naar Europa met elektrische modellen. De truc is om de importheffing voor Chinese auto’s te verhogen, denkt Willem van der Leegte. „Een eerlijker speelveld maakt het voor China aantrekkelijk om in Europa te produceren. En dan behouden wij de werkgelegenheid.”

Willem van der Leegte onderbreekt zijn betoog. Hij zwaait naar een collega op de gang, die triomfantelijk zijn telefoon omhoog houdt. „Is de deal rond? Moet ik al tekenen?”, vraagt Willem.

Er is akkoord over een nieuwe overname – bedrijf nummer 107 is in aantocht. De naam wil hij niet verklappen. Glunderend: „Mooie baan heb ik, hè? Je komt ’s ochtends binnen en er kan van alles gebeuren.”

Dan loopt Wim van der Leegte de werkkamer van zijn zoon binnen.

„Je hebt je mondkapje niet goed op”, zegt Willem, en helpt zijn vader.

„Ik droomde vannacht over BMW”, zegt Wim. „Ik zat in het Duits te praten en te doen… Ik kwam niet meer in slaap, dus ik ben eruit gegaan en heb het opgeschreven.”

Hij geeft zijn zoon een paar handgeschreven velletjes, blauwe inkt op gelinieerd papier, en gaat zitten. Zo samen aan één tafel zijn hun stemmen amper van elkaar te onderscheiden.

„Ik lees het straks”, zegt Willem.

Zit het zo diep?

„Ja, het zit diep”, antwoordt Wim. „Dat is toch logisch. Als je zo’n grote order krijgt die ze na een half jaar annuleren… Ik had één ding moeten doen bij die gesprekken; bedacht ik me vanmorgen. Ik had gewéldig hard met mijn vuist op tafel moeten slaan, nondeju.” Zijn hand komt neer en laat de kopjes rinkelen.

Willem: „Het had niet geholpen, pa. Voor je eigen gevoel misschien. Maar ze hadden de beslissing al genomen. We blijven niet hangen in een teleurstelling. Het is aan ons om te bewijzen dat BMW zegt: we hebben een fout gemaakt.”