Nog veel onduidelijk over Engelse virusvariant

De nieuwe variant van het coronavirus dat rondgaat in Zuid-Engeland, is wellicht „70 procent besmettelijker” dan de gangbare varianten, aldus de Britse overheid. Dat zou het reproductiegetal, de R-factor, met 0,4 verhogen. Volgens de Britten zijn er geen aanwijzingen dat de nieuwe variant gevaarlijker is of dat het de gloednieuwe vaccins minder effectief maakt, maar wetenschappers benadrukken dat het nog te vroeg is om conclusies te trekken.

De Britse premier Boris Johnson kondigde zaterdagmiddag een strengere lockdown aan, als reactie op de opmars van de nieuwe variant van het coronavirus. Die variant dook al in september op, maar pas in de afgelopen week werd duidelijk dat deze zich snel onder de bevolking verspreidt. In Nederland is bij toeval één geval vastgesteld. Dat was al begin december. Het is nog niet bekend waar deze persoon besmet is geraakt en of de variant zich al verder in Nederland heeft verspreid. Sinds zondagochtend geldt in Nederland een vliegverbod voor passagiers uit het Verenigd Koninkrijk.

Zaterdag publiceerde het Genomics Consortium UK, een groep van Britse onderzoeksinstituten, een eerste genetische analyse van het virus. Die laat zien dat de nieuwe variant een ongebruikelijk aantal mutaties vertoont ten opzichte van andere coronavarianten en nog altijd relatief snel verandert. Een van de mutaties vertaalt zich in een verandering van het zogeheten spike-eiwit: het uitsteeksel waarmee het virus zich bindt aan menselijke cellen. Die verandering kan het virus besmettelijker maken.

Een kwestie van toeval

Virussen veranderen voortdurend; bij iedere nieuwe besmetting treden mutaties op in het genetisch materiaal. Dat is veelal een kwestie van toeval. Ook griepvirussen veranderen snel. Daarom laten kwetsbare groepen zich bijvoorbeeld jaarlijks inenten tegen griep, steeds weer met een nieuw vaccin gericht tegen de dan dominante virusvarianten. Van het coronavirus zijn al duizenden nieuwe varianten ontstaan. Sommige trekken de aandacht omdat ze zich net iets anders gedragen, bijvoorbeeld qua besmettelijkheid. Dat gebeurde eerder al in Denemarken, bij een nertsenvariant van het coronavirus.

„Als we met zekerheid willen zeggen wat die mutaties in de praktijk betekenen, zullen we eerst vergelijkende studies moeten doen in het lab”, reageert Marion Koopmans, hoogleraar virologie aan het Rotterdamse Erasmus MC en lid van het OMT. „Maar als je ziet hoe snel deze variant zich nu verspreidt, dan lijkt een grotere besmettelijkheid wel waarschijnlijk.”

De nieuwe variant is al opgedoken op minstens zestig verschillende plekken verspreid over het zuiden van Engeland. „Het feit dat deze variant geleidelijk terrein heeft gewonnen, en op allerlei plekken tegelijk, duidt ook op een grotere besmettelijkheid”, zegt Koopmans. „Dit patroon verklaar je minder gemakkelijk met één toevallige gebeurtenis, zoals een groot feest.”

Hetzelfde verspreidingspatroon zagen virologen ook met een eerdere nieuwe virusvariant die in maart naar Europa kwam en sindsdien zowel in Europa als in de VS dominant is geworden. „Van die variant is inmiddels met dierstudies vastgesteld dat deze inderdaad besmettelijker is”, zegt Koopmans.

Minder ernstige ziekte

Een belangrijke vraag is of de nieuwe mutaties zich ook laten vertalen in een ernstiger ziekteverloop of een hogere sterftekans. De Britse overheid zegt dat daarvoor nog geen aanwijzingen zijn. Ook Koopmans vindt het nog te vroeg om daar uitspraken over te doen. „De variant die in maart opeens terrein won, bleek niet gevaarlijker te zijn”, zegt ze. „Het kan ook zijn dat deze variant juist leidt tot minder ernstige ziekte. Maar we moeten oppassen met harde conclusies. Willen we dit soort vragen beantwoorden, dan moeten we echt het ouderwetse handwerk doen: per mutatie bekijken hoe die de werking van het virus beïnvloedt. En dat duurt nu eenmaal wat langer dan simpelweg de mutaties in kaart brengen.”

Om diezelfde reden is het te vroeg om te zeggen of de nieuwe coronavaccins voldoende tegen deze nieuwe variant zullen beschermen. Koopmans: „Maar alle vaccins zetten het lichaam aan tot het produceren van een cocktail aan antistoffen en afweercellen en grijpen daarmee aan op verschillende delen van het virus. Wellicht is er wel een effect meetbaar, maar het zou mij verbazen als de vaccins veel minder goed zouden werken tegen de nieuwe variant.”

Groepsimmuniteit

Aan de andere kant zou een grotere besmettelijkheid wel betekenen dat een groter percentage van de bevolking moet worden gevaccineerd om groepsimmuniteit te verkrijgen. „Dat is een lastig punt. Ik vind de strengere Britse maatregelen zeker terecht”, benadrukt Koopmans. „Je wilt ook deze nieuwe variant zo veel mogelijk inperken: better safe than sorry. Zeker nu de feestdagen voor de deur staan, met extra risico op besmettingen.”