Waarden van de EU moeten aan de grens worden bewaakt

Het heeft alle klassieke kenmerken van het genre. Het is lang. De taal ronkt. De foto’s zijn schrijnend. En de tekst is omgeven door dikke zwarte randen – voor het geval het nog iemand mocht ontgaan dat dit document wil aanklagen.

Deze vrijdag verschijnt hetBlackbook of Pushbacks dat is samengesteld door de ngo Border Violence Monitoring Network in opdracht van de linkse fractie van het Europees Parlement. Er is sprake van pushbacks als asielzoekers aan de grens opgepakt en uitgezet worden zonder kans te krijgen aanspraak te maken op bescherming. De pushback is in strijd met internationale verdragen.

Het Zwartboek is de nieuwste bijdrage aan een inmiddels indrukwekkende en deprimerende collectie beschuldigingen over misstanden aan de Europese grenzen die ngo’s, EU-agentschappen, VN-organisaties en journalisten de afgelopen jaren hebben samengesteld. In 892 getuigenissen worden nu de verhalen van de push backs van 12.654 mensen opgetekend. Niet zelden gaan de deportaties gepaard met intimidatie en geweld, variërend van slaan tot gedwongen uitkleden en bedreigen met wapens. De anonieme getuigenissen volgen een vast stramien en zijn voorzien van datum en plaats. Toch kunnen zwartboeken door aangeklaagde landen of instellingen eenvoudig terzijde worden geschoven.

Rustiger van toon is het onlangs verschenen rapport van het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA). Ook dat rapport, dat er kwam op verzoek van GroenLinks-Europarlementariër Tineke Strik, laat zien dat aan Europese landsgrenzen stelselmatig mensenrechten worden geschonden. Het FRA dringt aan op betere controle op grensbewaking, betere training van grensbewakers en op transparantie bij de afhandeling van klachten.

De jarenlange strijd tegen push backs kreeg dit najaar een impuls toen Duitse media meldden dat zelfs Frontex, het Europese agentschap voor grensbewaking, betrokken zou zijn bij pushbacks op zee. De Griekse kustwacht zou in maart vier keer boten met vluchtelingen hebben teruggedrongen naar Turkse wateren. Frontex was met schepen en vliegtuigen in de buurt, maar greep niet in. In twee gevallen zou de Europese kustwacht de Grieken hebben geholpen.

Het EP nam de zaak hoog op en riep directeur Fabrice Leggeri ter verantwoording. Deze verklaarde, na intern onderzoek, dat Frontex niets te verwijten valt.

Het bewijsmateriaal dat in de loop van jaren is verzameld maakt geloofwaardig dat misstanden aan de grens systematisch zijn en niet beperkt blijven tot enkele grensbewakers. Frontex, dat wordt uitgebouwd tot een volwaardige EU-grenswacht, moet juist optreden tégen pushbacks.

Aan grensregimes worden tegenstrijdige eisen gesteld. Ze moeten streng zijn en mogen niet uitstralen dat je zomaar Europa binnen kunt wandelen. Tegelijk moeten ze gastvrij zijn en de asielzoeker te woord staan. Als migranten die vrijwel geen kans maken op asiel zich met tientallen tegelijk melden, elke dag weer, wordt de verleiding groot hen zonder gesprek de deur te wijzen. Zeker als opvangcentra uitpuilen en de spanningen hoog oplopen.

Pushbacks dreigen uit te groeien tot een informeel, maar vast onderdeel van het Europese grensregime. Als Europa een waardengemeenschap wil zijn, dan betekent dat ook dat mensen die zich melden aan de poort gehoord moeten worden. Europa begint aan de grens.

Correctie (18-12-2020): In een eerdere versie werd de afkorting FRA vertaald naar ‘Europees Agentschap voor Fundamentele Rechten’. Dit is aangepast naar de officiële Nederlandse naam ‘Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten’.