Muziek is terug als megafoon voor strijd en protest

Kort na Akwasi’s emotionele antiracisme-speech op de Dam is hij te gast bij praatprogramma M. Daar steekt hij ‘Wat sorry’ van Zwart Licht uit 2008 in een 2020-jasje: „Sorry dat ik zwart ben/ sorry dat ik zwart denk en dat ik zwart praat/ Sorry dat ik zwart maak en zwart werk/ ik moet wel. En sorry van George Floyd.”

Vier dagen later is Akwasi opnieuw in de uitzending, met een nieuw nummer, ‘Geen wedstrijd’, samen met Bizzey. Hij klinkt nog strijdbaarder: „Dus faka Nederland, waar is m’n recette? Black lives matter, we komen alles hier resetten.”

Het is dan begin juni, Nederland kruipt net een beetje uit de ‘intelligente lockdown’. Muziek speelde tot dan toe een belangrijke rol als balsem in de crisis, maar nu toont het een andere eeuwenoude functie: die van megafoon voor strijd en protest. Een golf demonstraties spoelt over de wereld als in Amerika de moord op George Floyd honderdduizenden de straat op drijft, voorzien van een snel groeiende soundtrack.

Tijdens de protesten en in het debat eromheen klinken de Black Lives Matter-songs van de jaren ervoor, maar er verschijnen ook direct talloze nummers en al snel hele albums die aansluiten bij de protesten. Zoals die van Run The Jewels en SAULT, ze eindigen hoog in veel jaarlijstjes.

En als de muziekindustrie op 2 juni alle schermen op zwart zet uit solidariteit met de protesten publiceert Spotify een playlist met zowel actuele protestsongs als ouder werk: van Lil’ Baby tot James Brown. Rappers Winne en Djiggy Dje stellen met Zwarte Trots een Nederlandse variant van die lijst op. In 2020 zit de muziek bovenop de actualiteit.

„Het is geweldig dat jonge mensen in verzet komen, gesteund door muziek. Toch is de rol van muziek nu niet anders dan in de jaren 60 tijdens de civil rights movement’’, zegt Stephanie Shonekan, etnomusicoloog aan de University of Missouri en co-auteur van het boek Black Lives Matter & Music uit 2018. „Op straat zorgt muziek voor een ritme om op te protesteren, maar het is ook heel belangrijk in het creëren van bewustzijn voor mensen buiten de beweging. Als witte mensen luisteren naar ‘Alright’ van Kendrick Lamar of de gospel ‘We Shall Overcome’ begrijpen ze de strijd beter. Muziek zorgt voor nabijheid.”

Volgens Matthew Oware, muzieksocioloog aan de University of Richmond, speelt muziek vrijwel altijd een cruciale rol bij protestbewegingen en sociale veranderingen. Protestjaar 2020 is daarom geen uitzondering, maar vooral een optelsom. Er is al langer sprake van een nieuwe emancipatiegolf in muziek, aangezwengeld door social media.

In zijn boek I Got something to say bespreekt Oware de toegenomen acceptatie van LGBTQ-boodschappen en feminisme in rapmuziek sinds ongeveer 2015. Dat komt onder meer doordat muzikanten minder afhankelijk zijn van grote labels en media om online hun communities te bereiken. Een ander voorbeeld van popactivisme op social media vormen de K-pop-fans die, verenigd in hun fandom, massaal plekken reserveerden voor een Trump-bijeenkomst en vervolgens die stoelen leeg lieten.

Dat de protesten dwars door de lockdown heen braken heeft ook alles de maken met sociale media, denken Shonekan en Oware. „Je ziet altijd dat er beeld nodig is voor protest”, zegt Oware. „In 1992 was het de video van Rodney King en dat hoorde je terug in rapmuziek. Wat dit keer was anders is, is dat iedereen voor een groot deel gedwongen thuis zat. We werden gebombardeerd met het beeld van George Floyd, zonder afleiding. Het coronavirus hielp bij het verspreiden van die beelden.’’

Als er over twintig jaar wordt teruggekeken op het muziekjaar 2020 zal het wellicht de status krijgen van een iconisch kanteljaar, zoals de Summer of Love van 1967. Een moment waarop sociale onvrede, protest, een strijdbare generatie en een enorme lading geëngageerde muziek samenkomen en een al langer aanwezige trend naar de mainstream brengen.

„Ik vraag mijn studenten altijd: luister je naar de beat of naar de boodschap?”, zegt Shonekan. „Lange tijd antwoordden ze: de beat. Sinds een paar jaar zeggen ze: allebei. Covid en George Floyd zorgden voor een groter publiek voor een stroming die er al was. Ook zeer commerciële artiesten als Lil’ Baby en Rick Ross, waarvan we denken dat ze alleen geven om bling en booty, richten zich nu op de sociale boodschap. Muziek is de ideale kunstvorm voor protest. ’’