Cultuur als troost in coronajaar 2020

Lichtpunt 1 Tilda en Pedro

Is alles verloren door corona? Helemaal niet. Het leverde The Human Voiceop, de mooiste film in jaren. Hij gaat over één vrouw, een telefoon en een hond. Hij duurt maar een half uur, maar hij voelt als een speelfilm, met een lawine van emoties en een plons van artistiek geweld. Waar te beginnen? Nou, de Britse ijsfontein Tilda Swinton laat zich meesleuren door de Spaanse sater Pedro Almodóvar, in een variatie op La voix humaine (1930) van Jean Cocteau. Over liefdesverdriet en hét stuk waarmee actrices kunnen laten zien wat ze in huis hebben. Met elke actrice lijkt het een ander stuk, zo mooi schreef Cocteau het, de tekst laat zich moeiteloos toeëigenen. Halina Reijn vierde er triomfen mee in de theaters, Sophia Loren liet er mee zien hoe groots ze (nog) is. Tilda Swinton schaft eerst een bijl aan – de toon is gezet. Thuisgekomen doet ze haar oortjes in en belt vanuit het, vermoedelijk door haar geliefde, uitzinnig gestylede interieur. Ze redeneert, smeekt, vernedert zichzelf. Praten, praten, praten. Maar wij zien en voelen wat er onder die woordenstroom zit: ze is sprakeloos van verdriet.

Joyce Roodnat

Lichtpunt 2 Wandelen met Tim Knol

Wie in de muziek inspiratie zocht om de moed niet te laten zakken, hoefde niet lang te zoeken: Tim Knol ging wandelen. De Amsterdamse zanger had net een huis gekocht en zat midden in een theatertour toen de coronacrisis alles in parkeerstand zette. Zijn inkomsten verdampten, hij voelde zich ellendig. Maar hij besloot positief te blijven. Hij was vorig jaar immers al veertig kilo afgevallen en was vastbesloten zijn gezonde stijl voort te zetten. „Ik ben veel gaan wandelen”, zei hij in mei in NRC. „Twee, drie uur verdwalen in de natuur, het is verslavend.”

En dat liep op een goede manier uit te hand. Knol richtte de Wandelclub op en ging tochten organiseren: lopen met af en toe een onderbreking voor muziek, uiteraard neemt hij z’n gitaar mee op pad. „Ik ben geen boswachter, maar ik kan wel goed vertellen wat me emotioneert aan de landschappen die ik al wandelend heb ontdekt.”

Inmiddels zit de Wandelclub op zo’n 1.500 leden en Knol gaat er zeker mee door, laat hij weten. „Het is veel te leuk, we zijn druk bezig alle wandeltochten klaar te zetten voor volgend jaar. En nu we niet kunnen wandelen door de lockdown zijn we bezig met een magazine, De Wandelgang.”

De inschrijvingen voor 2021 zijn geopend: 2,50 euro per maand, inclusief patch voor op je tas.

Peter van der Ploeg

Lichtpunt 3 Online veilen boeit jong publiek

Onverwacht bracht de pandemie iets goeds voor de kunstmarkt: de digitale verkoop van kunst moderniseerde versneld, een ontwikkeling die een nieuwe generatie kunstkopers enthousiasmeerde. Beginnende verzamelaars, zo blijkt uit cijfers van veilinghuizen en marktonderzoeken, kochten sinds maart online bijna 50 procent meer kunst. Bij de grote veilinghuizen verachtvoudigde de online omzet en trokken livestreamed veilingen soms honderdduizenden kijkers.

Alles wijst erop dat de verbeterde digitale presentaties en het grotere aanbod drempelverlagend werkten. Zeker voor millennials, die volgens het Hiscox Online Art Trade Report 2020, online 29 procent méér kunst kochten.

Door de verschuiving naar online zijn vele technische innovaties versneld doorgevoerd. Marketingtechnieken verschoven van traditionele, papieren media naar sociale media. Galeries trokken contentmakers aan die het kunstaanbod met podcasts, talks en video’s verrijkten. Kunstbeurzen zorgden dat verzamelaars met de laptop op schoot door online viewing rooms konden dwalen. Veilinghuizen verbeterden hun online presentatie, en een internationaal platform als Invaluable zorgde er met sterkere servers voor dat de deelnemende veilinghuizen hun aanbod met foto’s in veel hogere resolutie kunnen presenteren.

Ondanks (of dankzij?) corona bracht de meest gewilde kunst op veilingen vaak formidabele bedragen op. Bij kleinere en lokale veilinghuizen ontdekte een groeiende groep liefhebbers dat iets minder gewilde kunst voor soms heel toegankelijke prijzen te koop was.

Arjen Ribbens

Lichtpunt 4 Koop lokaal, koop Carré

Heb je al zo’n mooie miniatuuruitvoering van Carré in de kerstboom? Koop hem anders voor de buren (je nieuwe beste vrienden). Kost maar vijftien euro. Eenmaal in de Carré-webshop zag ik dat je jezelf in de donkere dagen ook kunt troosten met een Carré-knuffelbeer, met rode Carré-strik. Hoppa!

Het is een illustratie van de creativiteit die de coronacrisis losmaakte. Theaters en gezelschappen wrongen zich in allerlei bochten om toch hun werk te blijven verrichten. Bezoekers konden daarbij hun theater op allerlei manieren steunen: door te doneren of geld van een niet verzilverd kaartje niet terug te vragen. Maar theaters verzonnen ook ludieke acties om wat kleingeld te verdienen: je kunt van alles bij ze kopen.

Borrelpakketten zijn een populair item, maar je kunt een theater soms ook steunen door te bestellen bij het theaterrestaurant. De Artiest van Schouwburg Venray heeft zelfs een afhaal-kerstmenu. Het Nationale Theater biedt mondkapjes van verknipte theaterkostuums en hun posters met jouw naam erop. De Toneelschuur in Haarlem heeft het voordeel verbonden te zijn met tekenaar Joost Swarte. Dat theater biedt een kledinglijn aan met zijn ontwerpen: van T-shirt tot keukenschort. Kortom: koop lokaal, koop cultureel.

Soms wordt er ook verder gekeken. Het Luxor Theater in Rotterdam verkocht in november (de reeds bestelde 1.000) borrelpakketten voor bij de stream van de jubileumvoorstelling 10 jaar Nieuwe Luxor, maar gaf voor elk verkocht pakket er ook een aan de Voedselbank. Een mooie geste.

Ron Rijghard

Lichtpunt 5 Toppianist privé thuis

Meesterpianist Igor Levit speelde aan het begin van de pandemie elke avond een online liveconcert vanuit zijn huiskamer. Geen speciale geluidsapparatuur, geen zorgvuldig uitgestippeld draaiboek, geen weloverwogen repertoirekeuze. Gewoon Igor Levit die zijn telefoon op zichzelf richtte, achter zijn vleugel ging zitten en speelde waar hij die avond zin in had. Het was kneuterig, knus en hartverwarmend.

Levit gaf zijn eerste huisconcert op 12 maart, de dag waarop werd aangekondigd dat livemuziek hier net als op veel andere plekken in de wereld niet meer door kon gaan. „Samen muziek luisteren en ervaren is verdwenen – voor nu”, schreef hij op Twitter. „Daarom probeer ik iets nieuws: privéconcerten. Jij bent het publiek. Vanaf vandaag speel ik voor jou vanuit huis. Welk repertoire? Geen idee. We zien wel.”

Dat hij vele mensen dagelijks geraakt heeft, moge duidelijk zijn. In januari had hij op Twitter een kleine 37.000 volgers. Eind maart waren dat er al 70.000 en nu ruim 115.000 (!).

Levit deelt nog steeds video’s. Niet meer dagelijks, maar goddank in dezelfde huiselijke kwaliteit. Begin december speelde hij ‘Moon River’ van Audrey Hepburn op melodica. Warmer kan haast niet.

Rahul Gandolahage

Lichtpunt 6 Rustig een cactus plukken

Tijdens de sluiting van de musea werden we internet op gejaagd – en reisden we dus veel eenvoudiger de wereld over. Dat kon natuurlijk altijd al, maar het was interessant om te zien hoe musea zich online presenteerden: en soms gewoon leuk, zoals bij de curatoren van Foam die op Instagram gloedvol vertelden over hoogtepunten in de collecties.

Toen de musea weer opengingen met tijdslot en al, was het natuurlijk rustig. Ongemakkelijk rustig soms – maar dat leverde soms ook wat op. In het Stedelijk Museum was tot deze week nog steeds de grote tentoonstelling te zien over Ulay, vooral bekend als collaborator van Marina Abramovic, maar ook als solokunstenaar actief. Dat werk is al een stuk verstilder dan de overdonderende performancekunst die ze samen maakten, maar toen hij ziek werd, werden de gebaren steeds kleiner, kalmer, en gemakkelijk over het hoofd te zien. Maar niet wanneer je oog in oog staat met een klein scherm in een kleine ruimte, waar maar twee mensen tegelijk aanwezig mogen zijn. Het voelt bijna onbeleefd om weg te lopen, zelfs al zien we op het scherm niet meer dan iemand die de stekels van een cactus verft, één voor één, om ze daarna weg te halen, ook op zijn dooie gemak. Het gebrek aan rumoer maakt de reprise van dit kleine werk tot een indrukwekkende ervaring.

Toef Jaeger