De vijf redenen waarom Big Tech nu getemd wordt door de EU

De techrevolutie begon in Silicon Valley, de techregulering begint in Brussel. De Europese Commissie ontvouwde dinsdag een prestigieus plan om de macht van grote technologiebedrijven in te dammen en – indien nodig – de techreuzen te dwingen bedrijfsonderdelen af te stoten. De voorgestelde aanpak, gevat in de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA), moet Europese burgers en bedrijven beter beschermen in de digitale samenleving.

Het jaar waarin de bestaande Europese regels voor het internet werden gepresenteerd, zegt waarschijnlijk genoeg over hoe actueel die nog zijn: 1998. Naar nieuwe wetgeving werd lang uitgekeken. Nu, aan het einde van een jaar waarin de wereld meer dan ooit op technologie moest vertrouwen, worden de Europese plannen met grote interesse gevolgd. Zeker in de Verenigde Staten, waar de kritiek op ‘Big Tech’ groeit.

De afgelopen twintig jaar wisten de Amerikaanse bedrijven Facebook, Google, Amazon en Apple een gigantisch marktaandeel te verwerven, vooral ook omdat ze amper gereguleerd zijn. Het zorgde ervoor dat ze zich, in de woorden van Eurocommissaris Thierry Breton (interne markt), als „too big to regulate” gingen beschouwen, met grote nadelige gevolgen zoals de verspreiding van misinformatie en oneerlijke concurrentie.

Zelfregulering en vrijblijvendheid werken dan niet meer, en dus neemt de EU, net zoals bij de algemene verordening gegevensbescherming (AVG) in 2018, het voortouw. Dat betekent ook dat ze kan rekenen op tegenstand. Allereerst van de techsector zelf, die de afgelopen tijd zijn lobbyactiviteiten in Brussel al opvoerde en dat de komende tijd nog sterker zal doen. En als maatregelen vooral Amerikaanse bedrijven hard raken, zijn ook spanningen in de trans-Atlantische verhoudingen te verwachten.

Binnen de EU is brede overeenstemming over dat de duimschroeven flink aangedraaid moeten worden. Dat betekent niet dat iedereen het eens is over de precieze manier waarop. Verschil in opvatting is er ook bij de twee verantwoordelijke Eurocommissarissen op dit dossier. Waar de Franse Breton graag openlijk dreigt met het opbreken van techbedrijven, tempert de Deense Margrethe Vestager dat voortdurend, en benadrukt ze liever het belang van eerlijke concurrentie voor de open Europese economie.

Ze kunnen samen symbool staan voor een Europa dat graag een meer autonome, kordate koers wil voeren, maar verdeeld is over hoe het dat het beste kan doen. Die discussie zal ook terugkeren nu alle lidstaten de plannen gaan bespreken, én het Europees Parlement zich erover uitspreekt. Van het EP is al bekend dat het nog wel wat verder wil gaan dan de Commissie. Interessant wordt ook hoe lidstaten als Ierland en Luxemburg, die flink profiteren van de daar gevestigde techbedrijven, tegenover de strengere regels zullen staan.

Deze problemen wil de EU aanpakken:

1 Niemand controleert wat YouTube of Facebook mij voorschotelen

Het internet wordt wel vergeleken met een middeleeuws stadsplein, waar mensen hun mening uiten en met elkaar handeldrijven. Maar op het moderne internet bepaalt slechts een handvol bedrijven wie er mag spreken, wat de grenzen zijn van het debat en hoe er handel wordt gedreven. De Digital Services Act geeft wat, maar lang niet alle, zeggenschap terug over de regels aan de mensen op het plein. Het wetsvoorstel verplicht degenen die de dienst uitmaken vooral transparanter te zijn over hun keuzes.

Zo moeten socialemediaplatforms als Facebook en YouTube duidelijk uitleggen hoe hun aanbevelingsalgoritmes werken, zodat het voor gebruikers duidelijk wordt waarom ze bepaalde video’s en berichten krijgen voorgeschoteld. Gebruikers krijgen ook de mogelijkheid aanbevelingen op basis van het dataprofiel dat de platforms over hen hebben verzameld, uit te zetten. Daarmee krijgen gebruikers wat meer grip op wat ze zien op hun tijdlijn. Twitter geeft bijvoorbeeld al de mogelijkheid berichten op chronologische volgorde te bekijken.

Ook voor online advertenties gaan strengere regels gelden. Advertenties op sociale media kun je zien als een megafoon in handen van iedereen die bereid is ervoor te betalen. Als het voorstel van de Commissie wordt aangenomen, moeten alle grote platforms een advertentie-archief maken, waarin gebruikers kunnen zoeken naar de advertenties die ze hebben ontvangen. Per advertentie moet beschreven worden wie haar heeft verstuurd, hoe vaak ze is getoond en hoe de doelgroep is geselecteerd. Het Europees Parlement pleitte voor een algehele afschaffing van gepersonaliseerde advertenties, maar daarin gaat de Commissie niet mee.

2 Facebook en Google doen niet genoeg tegen oplichting en fraude.

Volgens de huidige regels zijn online platformen neutrale doorgeefluiken van informatie, en daarom in principe niet verantwoordelijk voor illegale content die gebruikers online zetten. Alleen als platformen kennis hebben van een overtreding, moeten ze ingrijpen. Aan de ene kant garandeert het principe ongekende uitingsvrijheid op het internet, aan de andere kant heeft het ervoor gezorgd dat veel illegale zaken, zoals fraude, oplichting, hate speech, online onbestraft blijven.

Om de vrijheid van meningsuiting te beschermen, wil de Commissie niet tornen aan de positie van internetplatforms als neutrale doorgeefluiken. Toch zorgt de Commissie ervoor dat overtreders strenger aangepakt kunnen worden. Zo moeten gebruikers altijd, en op een gestandaardiseerde wijze, illegale inhoud kunnen melden. Platforms moeten illegale inhoud vervolgens „zo snel mogelijk” verwijderen. Meldingen van organisaties die strijden tegen illegale content krijgen voorrang. Zij krijgen een status als „vertrouwde melder”.

De Commissie zet een grote stap als het gaat om de traceerbaarheid van online handelaren. Iedereen die producten aanbiedt op online platforms moet zijn contactgegevens achterlaten, die de platforms vervolgens met handhavers moeten delen als er sprake is van een overtreding. Dat maakt bijvoorbeeld oplichting via nepadvertenties veel moeilijker. Het geeft steden ook de mogelijkheid strenger op te treden tegen illegale verhuur via platforms als Airbnb.

Grote platforms moeten bovendien jaarlijkse „risico-analyses” maken, waarin ze ook meenemen hoe ze de verspreiding van illegale content aanpakken. Daarbij denkt de Commissie aan maatregelen als „het aanpassen van de gebruiksvoorwaarden” of „het stopzetten van advertentie-inkomsten voor bepaalde content”.

Lees ook: Voor EU is tijd rijp om Big Tech aan te pakken

3 Ik kan nergens terecht als mijn account wordt geblokkeerd.

Het wetsvoorstel geeft gebruikers veel meer mogelijkheden om zich te verweren tegen de onterechte verwijdering van een bericht of een account. Nu krijgen gebruikers vaak niet te horen waarom hun content is verwijderd, laat staan dat ze op een transparante manier tegen zo’n beslissing in beroep kunnen gaan.

De nieuwe regels voorzien in de oprichting van onafhankelijke geschillencommissies die per land beslissingen over het weghalen van content of een account gaan beoordelen. De platforms worden verplicht de beslissingen van deze nieuwe organen over te nemen. Ook hebben gebruikers altijd het recht om te horen waarom bepaalde informatie wordt geblokkeerd. Het is nog niet duidelijk hoe deze geschillencommissies gefinancierd zullen worden.

4 De regels worden niet gehandhaafd en de boetes zijn te laag

Regels zijn weinig waard als ze niet gehandhaafd worden. Nu al klagen nationale privacytoezichthouders steen en been dat zij te weinig mankracht hebben om de laatste ambitieuze Europese techwetgeving, de privacywet AVG, te handhaven. Om ervoor te zorgen dat de regels in de DSA niet worden ontdoken, voorziet de Commissie in de creatie van nieuwe nationale toezichthouders, zogeheten ‘Digital Services Coordinators’. Het is nog onduidelijk hoe deze organisaties gefinancierd zullen worden, en of zij de mankracht zullen hebben om de grote platforms te controleren.

Boetes hadden tot nu toe nauwelijks invloed op de miljardenwinsten van megabedrijven als Google en Facebook. Daarom wil de commissie grote platforms die zich niet aan de regels in de DSA houden beboeten met een percentage van 6 procent van de jaaromzet. Dat zou voor Alphabet, het moederbedrijf van Google, neerkomen op een recordboete van 8 miljard euro.

5 Apple, Amazon en Google bevoordelen hun eigen producten en diensten.

De partijen die grote marktplaatsen beheersen geven hun eigen producten vaak voorrang. Dat gebeurt bijvoorbeeld in de App Store van Apple – Apple wil niet dat softwaremakers je buiten de App Store een abonnement laten afsluiten: het moet via de eigen winkel.

Amazon heeft er een handje van om voor de populairste producten in de winkel zelf alternatieven te ontwikkelen en op een prominente plek aan te bieden. Daarvoor gebruikt het bedrijf data waarover andere aanbieders van Amazons webwinkel niet beschikken. Google werd al eerder door de EU beboet omdat het in zijn zoekmachine de eigen prijsvergelijkingen een betere plek gaf.

De Digital Markets Act wil deze gatekeepers of poortwachters een extra verantwoordelijkheid opleggen die oneerlijke concurrentie tegengaat.

Het gaat om delen van data, het toegankelijk maken van essentiële diensten voor derden, bijvoorbeeld betaaldiensten, en gebruikers de optie geven om voorgeïnstalleerde software te verwijderen van hun telefoons.

Deze regels gelden niet alleen voor de allergrootste techbedrijven. Een poortwachter is een bedrijf dat, volgens de Digital Markets Act, meer dan 6,5 miljard euro jaaromzet in de EU haalt en meer dan 45 miljoen Europese gebruikers kent (of tienduizend zakelijke klanten in de EU, voor business-to-business-diensten.)

Als bedrijven die zijn gekenmerkt als poortwachter zich niet aan de regels in de DMA houden, kunnen ze tot 10 procent van hun wereldwijde omzet aan boetes opgelegd krijgen. Bedrijven of burgers die de dupe zijn geworden van zo’n oneerlijke poortwachter, kunnen ook een schadevergoeding eisen. Bij herhaalde overtredingen kunnen bedrijven gedwongen worden om onderdelen of merken te verkopen en af te splitsen. Dat is een ultieme en vergaande maatregel die zelfs de allergrootste techbedrijven in het hart kan treffen.