CDA schuift Hoekstra naar voren

Dit artikel is geüpdatet op vrijdagavond 11 december 2020, toen het CDA-bestuur bekendmaakte Hoekstra voor te dragen.

CDA’er Wopke Hoekstra wordt de nieuwe lijsttrekker van het CDA. Op vrijdagavond bleek dat het partijbestuur hem voordraagt als kandidaat. Kamerlid Pieter Omtzigt, die in de zomer de lijsttrekkersverkiezing verloor van Hugo de Jonge, heeft laten weten dat hij Hoekstra steunt.

De hele vrijdag was Hoekstra blijven zeggen dat hij erover zou nadenken, als het bestuur hem zou vragen. Maar al in de ochtend waren er CDA’ers die van hem te horen hadden gekregen dat hij moeilijk nee kon zeggen – de partij had hem nodig.

Op donderdagavond, nadat De Jonge had bekendgemaakt dat hij opstapte als lijsttrekker, ging in het CDA nog rond dat Pieter Omtzigt hem kon opvolgen en Hoekstra de kandidaat-premier van het CDA zou zijn. Maar zo gaat het dus niet. Dat dit scenario in de zomer wel rondging, had te maken met de adviezen die Omtzigt als kandidaat-lijsttrekker in die tijd kreeg uit de partijtop: om minister van Financiën Hoekstra te noemen als lid van zijn team.

Dat wilde Omtzigt wel, zeggen betrokkenen nu, maar op één voorwaarde: híj zou Hoekstra niet noemen als kandidaat-premier. Want hij wist wel, zei hij tegen mensen om zich heen, hoe het dan kon gaan: dat Hoekstra zonder al te veel inspanning in het Torentje terechtkwam. Omtzigt vond dat de leider van de grootste partij premier moest worden.

Maar daarna liet Hoekstra zelf aan journalisten weten dat hij, als Omtzigt dat wilde, beschikbaar was om hem te helpen. De boodschap was duidelijk: dan wilde hij wel premier worden. En trouwens, zei hij later, ook als Hugo de Jonge hem zou vragen.

In de partijtop was in de zomer teleurstelling en zelfs boosheid over de beslissing van Hoekstra om niet aan de lijsttrekkersverkiezing mee te doen – hij vond zichzelf meer een bestuurder dan een politicus. Maar er was ook al snel het idee dat het CDA onder leiding van De Jonge geen kans maakte om weer groot te worden. En dat misschien zelfs een grote verkiezingsnederlaag dreigde.

De Jonge’s gezag leed onder twijfels die bleven rondgaan over de lijsttrekkersverkiezing die niet eerlijk zou zijn verlopen – het lukte hem niet om daar een eind te maken. Zijn gezag leed ook onder de stijgende coronabesmettingscijfers, onder de problemen die er wekenlang waren met de testcapaciteit, onder beloften die hij niet kon waarmaken. Ook CDA’ers in het kabinet kon je horen klagen over de uitspraken en beslissingen van hun minister van Volksgezondheid.

De Jonge wist dat hij steeds minder kon rekenen op zijn eigen partij. CDA’ers die hem van dichtbij meemaakten, vonden dat hij de afgelopen tijd een verlaten indruk maakte.

Lees ook: De Jonge zwicht alsnog onder druk

Andere ‘context’

Op vrijdag zei Hoekstra dat „de context” voor hem nu anders was dan voor de zomer, toen hij zichzelf nog niet geschikt vond als lijsttrekker. Wat hij daar precies mee bedoelde, zei hij niet. Maar zeker is dat in de partij de verwachtingen over zijn prestaties nu heel anders zullen zijn dan in het voorjaar. Toen hoopte de partijtop nog dat hij van het CDA weer de grootste partij kon maken – een diep verlangen bij veel CDA’ers. Om hem heen was duidelijk dat Hoekstra daar tegenop zag: winnen van Rutte leek bijna niet te doen. En dan had zijn lijsttrekkerschap de mislukking al in zich.

De VVD is nu in de peilingen zo groot geworden dat er ook in het CDA nog maar weinig mensen zijn die denken dat Hoekstra Rutte wél kan verslaan. Als Hoekstra, nu als de redder in nood, het CDA kan laten uitkomen op zo’n twintig zetels, zal dat niet meer gelden als een mislukking.

De verkiezingen zijn al over drie maanden. En het CDA hoopt dat de partij met Wopke Hoekstra als lijsttrekker in elk geval wel aankomt met een serieuze electorale concurrent voor Rutte. Uit opinie-onderzoek van I&O Resarch bleek al eerder dit jaar dat Hoekstra na Rutte het meest gewaardeerd wordt door kiezers. „Hugo de Jonge had vooral door de lijsttrekkersverkiezing flink wat krassen opgelopen”, zegt onderzoeker Peter Kanne van I&O Research. „En Hoekstra heeft als minister van Financiën zijn onverstoorbaarheid behouden. Op hem lag ook geen vergrootglas meer. En er is brede steun voor de kabinetsaanpak om niet te bezuinigen, maar juist geld uit te geven. Daar is híj het gezicht van.”

De messen zijn geslepen

Maar bij de VVD lijkt er nog weinig bezorgdheid te zijn. In die partij was al langer het idee dat een klein CDA niet zomaar helpt bij een volgende kabinetsformatie: partijen die verliezen staan meestal niet te springen om mee te regeren, en zullen daar in onderhandelingen veel voor terugvragen van de winnaar. Als het CDA met Hoekstra een betere score haalt dan de verwachting was met Hugo de Jonge, is dat voor de VVD niet per se een groot probleem – ook niet als dat deels ten koste gaat van de VVD zelf.

En mocht de populariteit van Hoekstra toch een gevaar worden voor Rutte: de VVD heeft, valt te horen op het Binnenhof, de messen al geslepen. Rutte heeft van dichtbij gezien hoe onhandig Hoekstra in het voorjaar de Zuid-Europese landen kwaad maakte over noodhulp in de coronacrisis. VVD’ers weten ook hoe Hoekstra vooral als een nuchtere consultant naar een probleem als de stikstofcrisis kijkt, en is het CDA dan nog wel een partij die met liefde opkomt voor de boeren? Hoekstra heeft nu ook al een hele tijd de leiding in de crisis over de toeslagen, waarbij mensen onterecht werden beschuldigd van fraude en enorme bedragen moesten terugbetalen. Die crisis is nog lang niet opgelost. Ook dat kan de VVD in verkiezingsdebatten gebruiken als een zwakte van Hoekstra.

Volgens ingewijden had het CDA-bestuur al meteen na De Jonge’s vertrek aan Hoekstra gevraagd of hij lijsttrekker wilde worden. Het zal er voor hem nu op aan komen of Omtzigt hem echt voluit blijft steunen. CDA’ers weten wat anders het risico is: dat er een ‘kamp Omtzigt’ blijft. Dat zou, zeggen betrokkenen, een drama zijn voor de partij.

Als Omtzigt Hoekstra’s leiderschap wel steunt – zoals hij nu zegt te doen – kan het volgens CDA’ers electoraal juist geweldig goed uitpakken, omdat Hoekstra en Omtzigt verschillende kiezersgroepen kunnen aanspreken. Hoekstra wordt gezien als keurig rechts, bijna een VVD’er. Van Omtzigt is het idee dat hij ook teleurgestelde kiezers van Forum voor Democratie naar het CDA kan trekken. „Die mensen moeten toch ergens op stemmen”, zegt een ingewijde.

Het CDA blijft hopen.