Op 2 oktober 2018 nam het leven van Hatice Cengiz een dramatische wending. Ze had rond kwart over een ’s middags haar verloofde, de Saoedische journalist Jamal Khashoggi, het Saoedische consulaat in Istanbul zien binnengaan om nog even wat papieren in orde te maken voor hun huwelijk. Dat zou kort daarop moeten plaatsvinden. Maar Khashoggi, die in columns in The Washington Post vaak kritiek uitoefende op het regime van zijn land, keerde nimmer terug. Hij bleek al snel na aankomst te zijn vermoord en met een zaag aan stukken te zijn gesneden.
„Dat was een keerpunt in mijn leven”, zegt Cengiz (38), die in Den Haag is voor een grote internationale conferentie over persvrijheid van het ministerie van Buitenlandse Zaken en Unesco. „Ik verloor mijn echtgenoot en ze stalen mijn hoop voor de toekomst. Tot dan was ik gewoon een onderzoeker die zich met het Midden-Oosten bezighield. Maar nu bevond ik me plotseling in een moeilijke positie in een zaak waar de hele wereld naar keek. Na een tijdje besefte ik dat ik de keuze had uit twee dingen: de zaak opzij schuiven en vergeten, of proberen gerechtigheid te vinden voor de moord op Jamal en me in te zetten voor zijn idealen.”
Cengiz, gekleed in een fraai bewerkte kaftan, met een hoofddoek strak om het haar, koos het laatste, vertelt ze in het Haagse kantoor van een Londense advocatenpraktijk die haar juridisch bijstaat. „Ik ben niet op zoek naar gerechtigheid voor mijzelf maar voor de hele gemeenschap. We kunnen zijn zaak niet onder het tapijt schuiven. Er zijn genoeg bewijzen voor wat er is gebeurd en ze hebben hem omgebracht wegens de waarden waarvoor hij stond, zoals vrijheid van meningsuiting.”
Onvermoeibaar voert ze sindsdien campagne om de Saoedische daders voor de rechter te slepen en harder op te treden tegen het land, zolang dat niet ordentelijk verantwoording wil afleggen voor zijn daden. Een proces in Saoedi-Arabië, waarbij een vijftal betrokkenen bij de moord uiteindelijk celstraffen van 20 jaar kregen, vindt ze onvoldoende. De echte opdrachtgevers bleven buiten schot. Ook de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, die volgens de CIA en VN-experts zelf achter de moord zou hebben gezeten.
Veel Westerse landen hebben wel geprotesteerd bij Saoedi-Arabië maar hebben ze volgens u voldoende druk uitgeoefend op Saoedi-Arabië?
„Jullie regeringen hameren altijd op het belang van vrijheid van meningsuiting en burgerrechten maar jullie zouden je moeten schamen. Ik vraag jullie: waar zijn jullie daden? Waarom verheffen jullie je stem niet meer tegen de Saoedische regering? Waarom vragen jullie hen niet: waar is Jamals lichaam gebleven? Vertel ons meer over de misdaad. Waarom proberen jullie in het Westen alweer te doen alsof er niets is gebeurd? Saoedi-Arabië gaat gewoon op dezelfde manier door. Ze trekken zich niets van jullie aan. Ook na Jamals dood zijn er al weer twee van zijn vrienden in de gevangenis gestorven.”
Hoe belangrijk was hierbij president Trump, die de Saoedische kroonprins steeds zoveel mogelijk de hand boven het hoofd hield?
„President Trump ging het vooral om zaken doen. Hij vond de financiële relatie met Saoedi-Arabië en de orders voor Amerikaanse bedrijven veel belangrijker. Hij bood mij geen enkele hoop. Hij heeft de zaak ook aangegrepen om nog meer geld uit Saoedi-Arabië te krijgen. We moeten afwachten hoe het verder gaat als Joe Biden president is. Dat is een nieuwe bladzijde en brengt nieuwe hoop. Biden heeft gezegd dat hij de moordenaars wil straffen.”
Westerse democratieën tonen zich vaak kwetsbaar als er orders en banen verloren dreigen te gaan. De Spaanse regering bijvoorbeeld ging door de knieën, toen de Saoediërs dreigden orders in te trekken voor marineschepen op werven in Andalusië, een gebied met veel werklozen.
„Ik begrijp wat je bedoelt. Maar je moet wel bereid zijn zo nodig een prijs te betalen voor de waarden waarvoor je staat. Als land moet je toch ook je zelfrespect bewaren. Het gaat bij de moord op Jamal om een belangrijke zaak. De wereld moet nu inzien dat de tijd voor daden is aangebroken.”
Wat zouden Westerse staten dan moeten doen volgens u?
„Eigenlijk zouden jullie jezelf die vraag moeten stellen. Maar ik zou voor meer sancties tegen Saoedi-Arabië pleiten. Op allerlei gebieden kun je dingen doen. Op politiek, cultureel en economisch terrein.”
Heeft u veel vertrouwen in het Turkse proces over de moord op Khashoggi dat nog loopt?
„Ik geloof dat het wel verschil kan maken. Turkije had natuurlijk het recht zo’n proces op te zetten omdat het misdrijf op Turks grondgebied plaatsvond. Het probeert de rest van de wereld zo waarschijnlijk ook te laten zien dat het zo’n zaak netjes kan afhandelen. Op zichzelf ben ik geen groot fan van de Turkse regering maar Turkije is op het ogenblik wel het enige land ter wereld dat actief gerechtigheid zoekt in deze zaak.”
Bent u sindsdien nog in Arabische landen geweest?
„Nee, maar ik moet u wel zeggen dat ik me nog steeds meer een Oosterse vrouw dan een Westerse vrouw voel, ook al zit ik in Istanbul een beetje tussen beiden in. Ik heb zelf zes jaar in het Midden-Oosten doorgebracht en al als meisje wilde ik al mijn broeders en zusters daar begrijpen en later ook de politiek daar. Zij hadden natuurlijk te maken met het grote probleem dat ze geen vrijheid hadden, geen democratie en dat ze niets hadden in te brengen tegen hun regeringen. Het is een aparte gewaarwording dat ik nu net als die mensen met een grote kwestie word geconfronteerd in het Midden-Oosten en ik voel nu nog meer met hen mee. Ik sta aan hun kant.”