Russische spionage past in patroon

En alweer is de Russische ambassade in Den Haag het middelpunt van een spectaculaire spionageaffaire.

De Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD), zo schrijft minister Kasja Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) aan de Tweede Kamer, heeft twee Russische diplomaten ontmaskerd als officieren van de Russische buitenlandse inlichtingendienst SVR. De twee hielden zich bezig met technologie en wetenschap en waren er in geslaagd om een „substantieel netwerk” op te bouwen binnen de Nederlandse hightech-sector: bij bedrijven en kennisinstellingen die zich bezig houden met kunstmatige intelligentie, halfgeleiders en nanotechnologie. De AIVD noemt geen namen. ASML, wereldleider op gebied van het maken van chipmachines, laat weten niet betrokken te zijn bij het schandaal.

Volgens Ollongren is het „zeer waarschijnlijk” dat er schade is toegebracht aan de Nederlandse economie. Beide ‘diplomaten’ zijn tot persona non grata verklaard en moeten het land verlaten.

Het is de zoveelste keer dat Russische spionnen worden ontdekt. In het najaar van 2018 werden vier medewerkers van de militaire inlichtingendienst GROe op heterdaad betrapt, toen ze op een parkeerplaats in Den Haag probeerden in te breken op het wifinetwerk van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). De vier spionnen reisden op diplomatiek paspoorten en werden geassisteerd door medewerkers van de Russische ambassade.

In 2014 werd een ambtenaar van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken veroordeeld tot acht jaar cel wegens het doorspelen van geheime informatie over de NAVO en de EU aan een echtpaar in Duitsland dat werkte voor de Russische diensten. In 2011 betrapte de Nederlandse militaire inlichtingendienst MIVD voormalig F-16-vlieger Chris V. tijdens een gesprek met de Russische militaire attaché in een visrestaurant in Scheveningen.

In al deze gevallen gingen de spionnen vrijuit. Het Nederlandse strafrecht concentreert zich op degenen die staatsgeheimen lekken. Voormalig AIVD-medewerker Heleen S. kreeg in 2013 16 maanden gevangenisstraf wegens het delen van staatsgeheime informatie over de Nederlandse positie in de Irak-oorlog met een verslaggever van De Telegraaf. De twee Russische spionnen die nu zijn ontmaskerd, vliegen rustig terug naar Moskou.

Voor het kabinet is de maat vol. De regering, zo schrijft Ollongren in haar brief aan de Kamer, onderzoekt of het spioneren zelf – het inwinnen van geheime informatie in opdracht van een buitenlandse mogendheid – strafbaar kan worden gesteld. „Het kabinet heeft vastgesteld dat een aanvullende strafbaarstelling wenselijk is”, zo schrijft Ollongren, „en zal onderzoeken op welke wijze daaraan vorm kan worden gegeven.”

Dat klinkt logisch. Maar een strenge spionagewet brengt Nederland opnieuw op ramkoers met Rusland en met andere landen die hier geheimen stelen, zoals China. Dat de helft van de Russische ambassade bestaat uit inlichtingenpersoneel is een publiek geheim. De uitzetting van ‘diplomaten’ (spionnen) verloopt volgens een vast ritueel: oog om oog, tand om tand. Na het bericht over uitzetting van de twee ambassademedewerkers in Den Haag liet Moskou weten dat er „tegenmaatregelen” zullen volgen, aangezien Den Haag „geen enkel bewijs” heeft geleverd voor spionage.

Het vastzetten van Russische spionnen zou een ernstige verslechtering betekenen van de toch al ijzige verhouding met Rusland. Moskou zou Nederlanders in Rusland kunnen arresteren – ook als ze compleet onschuldig zijn. Zo reisde de Amerikaanse ex-militair Paul Whelan graag naar Rusland voor ontmoetingen met jonge militairen. Dit jaar kreeg hij zestien jaar wegens ‘spionage’. Wisselgeld, zo denken veel waarnemers.

Aanvulling (11 december 2020): In een eerdere versie van dit artikel stond dat ‘bedrijven als ASML’ mogelijk doelwit waren van de Russische spionnen. ASML laat nu weten dat zij niet betrokken zijn.