Allard Pierson wil voortaan meer dan een museum zijn

In de schaduw van de coronacrisis is deze zomer het vernieuwde en verbouwde Allard Pierson – het woord museum is geschrapt uit de naam – in Amsterdam geopend, inclusief een nieuw café. Het museum dat de erfgoedcollecties van de Universiteit van Amsterdam beheert, onderzoekt en toont, wil voortaan ook een plek zijn voor debat, studie en meer.

Zo kun je in een nieuwe zaal popmuziek uit de enorme cd-collectie beluisteren. Het oude archeologiemuseum en de ‘Bijzondere Collecties’ zijn in een nieuwe opstelling geïntegreerd. Boven de entree aan de Oude Turfmarkt is een nieuw, licht en open museumgedeelte gebouwd voor de nieuwe opstelling ‘Van de Nijl tot de Amstel, 10.000 jaar cultuurgeschiedenis’ met onder meer de gipsafgietsels van klassieke beelden.

En dat is nog maar het begin van dit ‘kleine Louvre aan de Amstel’ zoals een enthousiaste bezoeker het nieuwe Allard Pierson al noemde, volgens directeur Wim Hupperetz. „We hebben een unieke collectie, op een unieke plaats, aan de Amstel, open voor wetenschappers en het algemene publiek. Wij willen onze kennis en mooie dingen delen.” Op zijn wenslijst staan nog de herinrichting van de oude middeleeuwse kruidentuin achter het museum, en een groot terras aan de Amstel, voor het museumcafé.

Op 18 december opent de eerste grote nieuwe expositie over het vrouwbeeld in de Art Nouveau (Godinnen van de Art Nouveau, een samenwerking met twee Duitse musea). Sinds enkele weken heeft het Allard Pierson ook een nieuw bijzonder collectieonderdeel in huis: het rijksdeel van de Ritman-bibliotheek, 4.400 bijzondere en zeldzame boeken en handschriften over filosofie, religie en magie uit de Hermetische traditie die in zowel christelijke, joodse en Arabische wereld bloeide. Deze boeken zijn onderdeel van de grotere Bibliotheca Philosophica Hermetica, verzameld door Amsterdamse zakenman Joost Ritman; in 2005 kocht het Rijk een deel van zijn collectie, waarvan de rest in het Amsterdams museum The Embassy of the Free Mind te raadplegen is. Het Rijk heeft dit rijksdeel van de Ritman-collectie, nationaal cultureel erfgoed, langdurig in bruikleen gegeven aan Allard Pierson.

Lees ook: Ketters museum begint laboratorium voor alchemie

Magische samenhang

„Uniek voor Amsterdam, uniek voor de wereld”, noemt universitair hoofddocent Marco Pasi van de Capaciteitsgroep Geschiedenis van de Hermetische filosofie en verwante stromingen het feit dat de boeken nu na jaren weer in Amsterdam beschikbaar zijn voor onderzoek. Zijn leerstoelgroep, in 1999 opgericht met financiële steun van Rosalie Basten, is inmiddels de grootste in de wereld op het gebied van Westerse esoterie. „Deze boeken en handschriften vertegenwoordigden ooit in de vijftiende en zestiende eeuw de toppen van het culturele leven”, aldus Pasi, die samenwerkt met Allard Pierson. „Maar na de Verlichting is die hele stroming van alchemie, esoterie, zoeken naar verborgen universele kennis over een magisch samenhangende wereld in het verdomhoekje gekomen. Mede met deze boeken uit de Ritman-collectie kunnen we de historische invloed van dit denken nog beter onderzoeken.”

Ook het gewone publiek kan de bijzondere boeken en handschriften bekijken, omdat onderdelen uit de collectie wisselend (te veel licht tast papier aan) getoond zullen worden vanaf begin 2021 in de nieuwe kabinetten waarin Allard Pierson historische boeken exposeert.

Conservator Stijn van Rossem liet bij een eerste inventarisatie van de rij van 133 meter aan Ritman-boeken zien dat er prachtige exemplaren bijzitten. Zoals het rijk geïllustreerd handschrift van een tekst van de 14de-eeuwse Spaanse Ramon Llull, die overeenkomsten tussen christendom en islam zocht. Ook een fraai geïllustreerd boek van renaissancedichter Jan van der Noot, een van de eersten die in het Nederlands over geheimzinnige Egyptische hiërogliefen schreef. Ook is er een essay bij van Isaac Newton over de Apocalyps (einde der wereld in 2060 voorspelt hij). En boeken van mecenas Lorenzo de Medici, die Plato liet vertalen. Het Allard Pierson gaat de boeken catalogiseren en deels digitaliseren, vooral de kwetsbare en unieke handschriften.