De Esplanade in Almere: van woestijnachtige betonplak tot vreemde kartbaan

Pas in het begin van de 21ste eeuw werd het Stadshart van de nu bijna 45-jarige polderstad Almere gebouwd. Van begin af aan kent het nieuwe centrum tal van gebreken. Hiervan is het plein met de veelbelovende naam Esplanade het grootste. De ontwerpers van het Stadshart, een team architecten van het Office for Metropolitan Architecture (OMA) onder leiding van de huidige Rijksbouwmeester Floris Alkemade, hadden dit grote plein tussen de nieuwe winkel-, woon- en vertierwijk en de plas Weerwater gedacht als een plein met een mediterrane sfeer. Daarom kreeg de open vlakte, die de Almeerders te voet moeten oversteken om de doodse dozen van de in het water gelegen schouwburg en kunstcentrum te bezoeken, vanaf 2007 een zanderige, jeu-de-boulesachtige grindlaag als bedekking.

‘Provocerende leegte’

Zo werd het belangrijkste plein van Almere volgens de architectuurmode van een jaar of twintig geleden „een gedwongen stedelijke leegte die mensen provoceert om het oppervlak te koloniseren”, zoals landschapsarchitect Adriaan Geuze het door zijn bureau West 8 ontworpen, mislukte Schouwburgplein in Rotterdam uit 1997 eens heeft omschreven.

Net als het Schouwburgplein bleek de Esplanade een moeilijk koloniseerbare stadswoestijn. De immense kale vlakte, waarop slechts een klein aantal bomen waren geplant, bleek ongeschikt voor flaneren of andere activiteiten. Vooral als het geel-beige plein lag te blakeren in de zomerzon, leek het sprekend op de Sahara. Van tijd tot tijd woedde er ook echte zandstormen. In 2011, vier jaar na oplevering, werd het hoofdplein van Almere dan ook bijna geheel met zandkleurig beton bedekt, zodat het oogde als een groot parkeerterrein waar het verboden was om te parkeren.

Opnieuw op de schop

Ook de betonvlakte kon de Almeerders niet provoceren tot kolonisering. In 2019 ging de Esplanade daarom opnieuw op de schop, nu naar een ontwerp van ECHO Urban Design. Dit Rotterdamse bureau wilde het „onaantrekkelijke exterieur veranderen in een plek die mensen uitnodigt er iedere dag van het jaar te verblijven, spelen en bijeen te komen”, staat in hun toelichting op hun ontwerp voor het nieuwe plein dat onlangs werd voltooid. Hiertoe hebben de ontwerpers de naar het water toe aflopende betonplak veranderd in een ‘terrassenlandschap’, dat voornamelijk bestaat uit grasperken. In het verlengde van de hoofdstraat van het Stadshart, waarin in 2011 een groot, glazen wasrek werd gebouwd tegen onaangename valwinden tussen de hoogbouw, is een ‘watertrap’ gekomen in de vorm van een brede, stenige, rechthoekige waterval.

Door de gras- en bloemenperken is de Esplanade nu minder desolaat dan het plein bijna vijftien jaar lang was. Maar een plein dat uitnodigt tot gebruik is het nog altijd niet. Dit is vooral het gevolg van de erfenis van OMA. De Esplanade, die wordt geflankeerd door een grote parkeerplaats en een brede geasfalteerde ingang van een parkeergarage en fietsenstalling, is een stedenbouwkundige ramp die alleen met radicale middelen kan worden bestreden – en daarvoor ontbrak het geld.

Maar ECHO Urban Design had wel iets meer kunnen doen. Slechts negen iele boompjes staan er nu, zodat Esplanade nog altijd een provocerende leegte is. Door de vele, merkwaardig brede paden van zwart asfalt tussen de grasperken, die overigens te klein zijn om een behoorlijk potje te voetballen, lijkt het hoofdplein van Almere nu sprekend op een vreemdsoortige kartbaan waar het verboden is om te karten.