Het dubbelleven van de televisietorens

Over twee weken is de zendmast in IJsselstein opnieuw De Grootste Kerstboom. Vanaf 12 december zijn de stalen tuidraden van de 375 meter hoge toren weer voorzien van lampen. De Gerbrandytoren, zoals het hoogste gebouw van Nederland officieel heet, is een van 24 ‘omroeptorens’ voor radio- en (digitale) tv-uitzendingen en dataverkeer.

Minder bekend is dat de torens in toenemende mate ook in gebruik zijn als datacentra. In de Eemshaven, Flevoland en de Wieringermeer vullen zich de hectares met blokkendozen, zich lavend aan nabije gesubsidieerde stroom. De oude tv-torens vormen dan een ‘natuurlijker’ bestemming voor datacentra: ze stonden er toch al, op een relatief klein grondoppervlak, en sinds het analoge televisiesignaal in 2006 is uitgeschakeld, zijn er veel verdiepingen vrijgekomen waar nu servers staan die verhuurd worden. De torens staan op een 10 kilovolt-punt in het stroomnet, ze zijn onderling verbonden via glasvezel en er is noodstroom.

Niettemin is het duidelijk dat de exponentieel groeiende honger naar en productie van gewichtsloze data steeds meer fysieke gevolgen heeft. Van de uitputting van grondstoffen voor de productie van elektronische hardware tot de uitstoot van broeikasgas, ook uit de productie van de benodigde stroom. Parallel aan de virtuele cloud is er een CO2-wolk die wereldwijd even groot is als de uitstoot van de gehele luchtvaartsector pre-corona. Maar, zeggen Niels Schrader en Roel Backaert, „het zou verkeerd zijn om de consument te vergeten”, die zich bewust moet zijn dat hij met elke zoekopdracht in Bing of Google, ja met elke digitale handeling, bijdraagt aan wat zij „e-vervuiling” noemen.

Schrader is ontwerper en gefascineerd door data, Backaert is fotograaf met architectuur als specialisme. Sinds twee jaar brengen zij onder de naam Acid Clouds „de materiële sporen van de virtuele data” in kaart in beeld en statistiek: de gesloten dozen langs de snelwegen en in de polder, die Equinix, Interxion of Serverius heten, of Microsoft en Google. En de zendtorens dus, die omhoog steken uit het landschap en door een spaghetti van deregulering en privatisering nu fysiek eigendom zijn van de Spaanse telecomreus Cellnex.