Wie kopieert nog cd’s? Toch bestaat er nog ‘thuiskopieheffing’

Twee vingers op de knoppen bij de cassetterecorder, net op tijd om Nirvana’s Smells Like Teen Spirit op te nemen. En net op tijd stoppen voor de dj door het outro heen begon te kletsen. Of je leende de hele cd van een vriend en nam het op je eigen bandje op. Gratis Nirvana!

In de jaren negentig kopieerden mensen massaal muziek zodat ze geen cd’s of singles hoefden te kopen. Gevolg: muzikanten misten die inkomsten. Ter bescherming van artiesten werd de thuiskopieheffing in het leven geroepen. Producenten van cassettes, cd’s en later dvd’s moesten deze betalen aan stichting De Thuiskopie, die zij konden doorrekenen op de prijs van hun producten. Tegenwoordig maken mensen amper nog op deze wijze kopieën, toch is thuiskopieheffing springlevend.

Stichting Onderhandelingen Thuiskopievergoeding (SONT), overlegorgaan van de overheid, heeft de thuiskopieheffing voor de periode 2021-2023 namelijk sterk verhoogd. Vooral op smartphones: van 4,70 naar 7,30 euro; de hoogste stijging ooit. Dat terwijl elektronicabedrijven in voorbije jaren juist te véél betaalden, bepaalde de rechter onlangs.

Opslaan bij streamingdiensten

De gestegen heffing op smartphones heeft te maken met het offline opslaan van muziek en series op streamingdiensten als Spotify en Netflix. Wanneer je muziek downloadt via de Spotify-app geldt dat als een thuiskopie. Omdat dit offline opslaan volgens de SONT „in de lift zit”, maar ook door de voortdurende nabijheid en het frequente gebruik van smartphones, is de heffing sterk verhoogd. De bevindingen kwamen voort uit onderzoek van bureau Kantar, waarin is gekeken naar trends in opslag en thuiskopiegebruik.

In de elektronicabranche is met verbazing gereageerd. Advocaat Arnout Groen, die cd- en dvd-importeurs vertegenwoordigde in de rechzaak over eerdere heffingen, zegt: „Offline opslaan op Spotify is niet te vergelijkbaar met een kopie op een cassettebandje, waarvoor de thuiskopieheffing is bedoeld. Wat is de schade voor rechthebbenden?”

Fabrikanten verwerpen het downloadargument op Spotify en Netflix en zien de consument als slachtoffer van de heffing. „Het offline opslaan van muziek of video is onderdeel van je contract met de aanbieder, zodat je je muziek ook kunt luisteren als je even geen bereik hebt”, zegt Lotte de Bruijn, algemeen directeur van NLdigital namens meerdere producenten en importeurs. „Het verdwijnt zodra je abonnement stopt en bovendien betaal je extra voor deze functie. Over de vergoeding is al onderhandeld tussen streamingdienst en artiest.”

De brancheverenigingen willen dat minister Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) de heffing heroverweegt voor de jaren 2023-2026. Daarvoor moet de minister pleiten in Brussel, aangezien de thuiskopieheffing is gebaseerd op Europese wetgeving. Maar Bernt Hugenholtz, hoogleraar Auteursrecht aan de Universiteit van Amsterdam, zegt dat de SONT zich keurig houdt aan uitspraken van de Europese rechter. „Bij het Europees Hof zijn meer dan tien zaken geweest over thuiskopieheffing. Die uitspraken zijn ontzettend ingewikkeld, maar de conclusie is dat op thuiskopieën door offline opslaan heffingen geheven mogen worden.”

‘Consument niet de dupe’

Robbert Baruch van Buma/Stemra, die opkomt voor het auteursrecht in de muziekbranche, verdedigt ook de verhoging. Volgens hem zijn consumenten niet de dupe, omdat prijzen van smartphones worden bepaald door wat consumenten ervoor willen geven. „Zonder thuiskopieheffing zouden telefoons dezelfde prijzen hebben. Dat zag je in het Verenigd Koninkrijk waar thuiskopieheffing niet bestaat, of eerder in Spanje.” De elektronicabranche vergeet volgens Baruch dat zij veel te danken hebben aan muziek en video’s. „Waarom willen mensen een smartphone? Voor een groot deel voor liedjes, video’s op Spotify, Netflix en YouTube. Bedrijven als Apple en Samsung verdienen zo miljarden. Logisch dat creatieve makers hun deel krijgen.”

Eerdere jaren inde stichting De Thuiskopie juist een te hoge thuiskopievergoeding voor de heffing op smartphones, cd’s en dvd’s. Dat oordeelde de Haagse rechtbank vorige maand. Over de periode 2007-2011 moet het ministerie van Justitie, dat de voorzitter van de SONT aanstelt, zo’n 4 miljoen euro terugbetalen aan elektronicabedrijven die te veel thuiskopieheffing betaalden. Ook loopt er nog een rechtszaak over de periode 2002-2012, waarbij het gaat om een hoger, nog onbekend bedrag.

De stichting hield zich niet aan het Europees recht, zegt hoogleraar Hugenholtz. „Er werd ten onrechte geen onderscheid gemaakt tussen privékopieën en kopieën voor professioneel gebruik, zoals digitale tapes die worden gebruikt in tv-studio’s.” Over laatstgenoemde hadden importeurs van blanco dragers (cd’s, dvd’s etc.) geen heffing hoeven betalen. „Nog belangrijker is dat importeurs jarenlang ten onrechte heffingen betaalden over downloads uit illegale bron, zoals The Pirate Bay. Het Nederlandse stelstel zag dat als een legale thuiskopie, maar dat is later door de Europese rechter verworpen”, zegt Hugenholtz.

Advocaat Groen: „Wij kwam uit op een jaarlijkse schade van 22 miljoen in 2013, 20 miljoen in 2014 en 18 miljoen in 2015. Dat blijft dalen omdat mensen vooral streamingdiensten gebruiken en dus minder kopiëren.”

De Thuiskopie zou het bedrag onder meer moeten terugbetalen aan Imation, een Nederlands bedrijf dat herschrijfbare cd’s en dvd’s verkoopt. Maar omdat het geld al is verdeeld over rechthebbenden, zoals Buma/Stemra, zou De Thuiskopie onrechtmatig worden verarmd. De rechtbank bepaalde daarom dat de staat moet betalen.