‘Je bent een idioot als je op een gracht in Amsterdam carbid gaat schieten’

Wie tijdens de komende jaarwisseling geen vuurwerk mag afsteken, zou kunnen uitwijken naar carbidschieten: een gasmengsel in een melkbus met een luide knal tot ontploffing brengen. Carbid valt niet onder de vuurwerkwetgeving en ook komt er geen landelijk verbod op het carbidschieten, dat in het noorden en oosten van het land een lange traditie kent.

De belangstelling voor carbidschieten is de laatste weken in de rest van Nederland met sprongen gestegen. „Wij zijn door onze voorraden heen”, zegt bedrijfsleider Jan Ter Veer van OAF Holland uit Olst, bij Deventer, een van de drie grote leveranciers in Nederland. „Normaal gesproken doen we veel moeite de laatste restanten carbid kwijt te raken, want het opslaan van carbid gaat ten koste van de kwaliteit ervan. Maar dit jaar is alles weg.”

Zijn bedrijf levert aan vaste afnemers, handelaren die minimaal honderd kilo inslaan. „Voor een middag knallen gebruik je doorgaans anderhalve kilo.” De brokken carbid worden vooral gefabriceerd in Tsjechië, China en Wit-Rusland.

Ook kleine handelaren doen sinds het vuurwerkverbod goede zaken. „Mijn omzet is zeker verdubbeld”, zegt Marco Jansen uit het Brabantse Dongen. Jansen verkoopt behalve carbid ook de bussen waarmee je kunt knallen: niet de originele melkbussen, maar omgebouwde gasflessen die hij in rood-wit-blauw heeft geschilderd. „Mensen die mij nu bellen zoeken een alternatief voor vuurwerk. Het zijn nieuwkomers. Ze zeggen dat ze er nog niks van weten. Ik geef duidelijke uitleg, want het is natuurlijk wel iets anders dan even een lont aansteken.”

Gevaarte van vijf meter

Op Marktplaats en andere fora is een levendige handel gaande. Zo rekent Rik van der Zee uit het Brabantse Odiliapeel op veel interesse voor zijn zelfgebouwde carbidkanon, een gevaarte van vijf meter dat hij op Facebook te koop heeft gezet. „We gebruiken hem al tien jaar, maar de glorie is er bij ons een beetje van af. Er kwamen steeds minder vrienden kijken. Bovendien zitten we nu met de coronamaatregelen. Straks komen er toch ineens weer honderd man op af en dan hebben wij een prent aan onze broek. Daarom hebben we besloten hem weg te doen. We gebruikten hem op Oudjaarsdag, achteraf bij een boer want in het dorp moet je dit niet gebruiken. Twee dorpen verder was de dreun nog te horen.” Het hoogste bod is tot nu 500 euro. „Maar we hopen dat vriendengroepen straks tegen elkaar op gaan bieden.”

Lees ook over de voor- en nadelen van het vuurwerkverbod.

Denk niet dat je als inwoner van een grote stad in de Randstad zomaar ineens kunt carbidschieten. „Feitelijk is het verbranden van carbid vanwege geluids- en milieuregelgeving alleen toegestaan wanneer daar ontheffing voor is verleend”, stelt een woordvoerder van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Uit een eerste inventarisatie blijkt dat nu al 230 van de 355 gemeenten een bepaling over carbidschieten in hun Algemene Plaatselijke Verordening (APV) hebben opgenomen. Een deel van de andere gemeenten overweegt een nieuwe bepaling over carbidschieten in de APV.

Sommige gemeenten hebben ontheffing verleend maar stellen daar allerlei voorwaarden aan, zoals het beperken van het schieten tot alléén Oudjaarsdag en alléén buiten de bebouwde kom, de voorwaarde dat de bussen zijn afgesloten „met zacht materiaal zoals een voetbal” of voorwaarden zoals minimale afstand tot woongebouwen of toeschouwers.

Burgemeester Jan van Zanen van Den Haag heeft inmiddels het zekere voor het onzekere genomen en kortweg een verbod uitgevaardigd.

Immaterieel erfgoed

Verboden en voorwaarden kunnen op alle begrip rekenen van John Schoonheim, voorzitter van de Stichting Carbidschieten Drenthe, die optreedt als ‘schatbewaarder’ van het immaterieel erfgoed waartoe het carbidschieten sinds zes jaar wordt gerekend. „Wij proberen de traditie levend te houden. Nou, daar is op dit moment geen gebrek aan. Een soort godsgeschenk, ja.” Wel moet het veilig gebeuren. „Je bent een idioot als je op een gracht in Amsterdam carbid gaat schieten. Er komt zo veel druk vrij, de ramen knallen eruit. Ik raad dat af.”

Lees ook deze reportage uit 2019: Ouderwets carbidknallen, da’s toch prachtig

In samenwerking met zeventig gemeenten, vier veiligheidsregio’s, het brandwondencentrum in Groningen en de GGD’s, voert de stichting een campagne genaamd Wie is de BOCK: Bewust Oplettende Carbid Knaller. De campagne geeft tips voor veilig schieten, zoals gebruik van veiligheidsbril en gehoorbeschermer, ook aangeduid als ‘oorbehoedmiddel’. Er is een stoer lied van de boerenrockgroep Mooi Wark, dat gaat over de persoon die tijdens het carbidschieten verantwoordelijk is voor de veiligheid. ‘Wie is de bock, veiligheid veur alus; wie is de bock niet zittn op een melkbus; carbid schieten heurt bij aold en neij.’

Vuurwerkletsel

Volgens cijfers van Veiligheid.nl had van de dertienhonderd personen die afgelopen jaarwisseling met vuurwerkletsel op de spoedeisende hulp of huisartsenpost terechtkwam, 6 procent letsel opgelopen als gevolg van carbidschieten. Daarmee is het volgens dit kenniscentrum voor letselpreventie „geen veilig alternatief” voor vuurwerk.

Schoonheim kijkt daar toch iets anders tegenaan: het aantal incidenten is „goed beheersbaar en zelfs flink teruggedrongen”. Het aantal carbidschieters en omstanders is volgens hem de afgelopen vijf jaar „verdubbeld” tot ongeveer een half miljoen en in die vijf jaar is het aantal gewonden „min of meer hetzelfde” gebleven.

Er zou wat betreft de veiligheid dit jaar al veel zijn gewonnen, aldus Schoonheim, als mensen zouden beseffen dat carbidschieten méér is dan een alternatief voor vuurwerk: het is een traditie. „Ik ben er mee opgegroeid. Mijn moeder heeft het mij geleerd.” Carbidschieten vergroot, althans in jaren zonder coronamaatregelen, ook de saamhorigheid tijdens de jaarwisseling, als mensen met een drankje en een hapje elkaar buiten treffen.

Carbid kun je trouwens het gehele jaar door kopen. „Weet je waar carbid vroeger ook voor werd gebruikt?”, zegt Schoonheim. „Voor lampen in auto’s en op fietsen. Een smid kon er mee lassen. En tegenwoordig wordt het nog steeds gebruikt om mollen te verjagen. Stop wat carbid in de grond, vocht trekt erin en er komt acetyleengas vrij. Daar gaat de mol van op de loop.”