Nog even, en de dans van de tientonners in Dover valt stil

Van bovenop de witte krijtrotsen lijkt de haven van Dover een grote dans, waar ballerina’s van een ton of tien sierlijk halve cirkels draaien. De vrachtwagens die de bocht maken vanaf de ingang, langs de check-in naar de roll-on-roll-off-ferry’s. De opleggers die optrekken uit de monden van de schepen, buigen in tegenovergestelde richting over het terrein. Zelfs de veerboten doen pirouettes, met hun zwoegende schoepen in het water, om met hun achtersteven aan te leggen.

De choreografie is betoverend. Zon doet de haven oplichten. In het Kanaal trekken olietankers als donkere schimmen voorbij. En toch kan de ruimtelijke achtergrond niet verhullen dat het podium krap is. Er hoeft maar iets te gebeuren en de voorstelling loopt in de soep.

Als rond enen drie veerboten tegelijk de haveningang bereiken bijvoorbeeld. In het kalme water, beschermd door de strekdam, is slechts plek voor één veerboot om te manoeuvreren. De verliezers van de race moeten buitengaats dobberend wachten.

En als een chauffeur de bocht verkeerd inschat, komt hij knullig met zijn trailer vast te zitten. Pas als een trits vrachtwagens met veel gesis en gepiep van remmen en schakelkasten een stukje achteruitrijdt, heeft de voorste truck genoeg ruimte.

Dat zijn kleinigheden. Foutjes waar een chauffeur of een kapitein van zucht, maar die niet het fijnbesnaarde just-in-time-productieproces in gevaar brengt van een Britse autofabriek, afhankelijk van Europese onderdelen. Of ervoor zorgt dat kakelverse kabeljauw uit Schotland niet bij een visboer in Parijs, maar in een afvalcontainer belandt.

Dat is wel wat dreigt te gebeuren als de transitiefase van de Brexit op 1 januari verstrijkt.

Kostenpost van 13 miljard

De onderhandelingen tussen de EU en het VK gaan over invoertarieven en in hoeverre de Britten Europese regels, bijvoorbeeld over staatssteun, volgen. Maar zelfs als Michel Barnier en zijn Britse evenknie David Frost een akkoord bereiken, komt het VK buiten de Europese douane-unie en interne markt te staan. Dat betekent dat er sinds het wegvallen van de Europese binnengrenzen in 1992 douanecontroles verrijzen op de Kanaalhandel.

De douaniers in Calais moeten kijken of die Schotse kabeljauw wel aan hygiënevoorschriften van de EU voldoet. En de Britse douanier zal willen weten of dat Tsjechische motorblok volgens de juiste productstandaarden gemaakt is.

Britse expeditiebedrijven schatten dat ze jaarlijks 400 miljoen invoer- en uitvoerdocumenten moeten regelen via tussenpersonen. Dat brengt een gloednieuwe en plotse kostenpost van 13 miljard pond (ruim 14,5 miljard euro) per jaar met zich mee.

Eenvoudig zijn die procedures evenmin, aangezien sommige controletaken in het Verenigd Koninkrijk decentraal geregeld zijn. In totaal worden 37 overheidsdepartementen verantwoordelijk voor de handhaving van de nieuwe douane- en handelsgrens aan Britse zijde, berekende denktank Institute for Government.

‘Domweg niet op tijd klaar’

De voorbereidingen verlopen slecht en langzaam, zegt Hilary Benn. Benn (Labour) is voorzitter van de Brexit-commissie in het Lagerhuis. „De Britse regering en overheid zijn domweg niet op tijd klaar. Dat zien ze zelf ook”, zegt Benn in een videogesprek met Europese journalisten.

De regering van Boris Johnson heeft al verkondigd de eerste helft van 2021 te gebruiken om gefaseerd verschillende douanecontroles in te voeren. Zo hoeven handelaren pas vanaf juli volledige douaneverklaringen in te leveren. Ook zullen controleurs dan pas aan de grens hygiënechecks uitvoeren op vee en vis. De Britten laten aanvankelijk de poort naar het Verenigd Koninkrijk deels onbewaakt.

De regering is niet op tijd klaar. Dat zien ze zelf ook

Hilary Benn Lagerhuislid

De EU is minder coulant. Vanaf begin januari gelden alle douaneregels- en controles cold turkey. De vrees is dat vrachtwagens niet de juiste papieren bij zich hebben als ze vanuit Dover in Calais aankomen. De overheid verwacht dat in het slechtste scenario 40 tot 70 procent van de vrachtwagens begin januari niet de juiste papieren bij zich heeft. Fouten rechtzetten en lacunes dichten kost tijd.

En iedere vrachtwagen die stilstaat in een haven staat pontificaal in de weg. Benn: „Als de haven van Calais dichtslibt omdat er een paar honderd vrachtwagens geparkeerd staan, kunnen de veerboten niet meer vertrekken vanuit Dover. Onmiddellijk ontstaat daar drukte en dus files.”

De Britse Rekenkamer waarschuwde begin november voor een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Het optuigen van nieuwe IT-systemen is altijd complex. De krappe deadline zorgt ervoor dat er geen tijd is proef te draaien. En de pandemie verstoort een fatsoenlijke voorbereiding. Als gevolg „zal er een significante verstoring zijn aan de grens vanaf 1 januari 2021”, concludeert de rekenkamer.

De nieuwe Engelse grens

Minister Michael Gove presenteerde onlangs in het Lagerhuis een oplossing. Als chauffeurs aantonen de documenten op orde te hebben, krijgen ze toestemming om het graafschap Kent binnen te rijden, op weg naar Dover of de Kanaaltunnel. „Wij willen voor een relatief simpel proces zorgen, dat ervoor zorgt dat verkeer soepel door Kent beweegt”, verdedigde Gove het voorstel.

De zogenoemd Kent Access Permit is het mikpunt van kritiek. „Het is ongelooflijk dat ministers erkennen plannen te hebben Britse chauffeurs te arresteren als ze zonder nieuwe reisdocumenten Kent betreden”, sneerde Labour-politicus Rachel Reeves in het Lagerhuis tegen Gove.

Reeves overdrijft. Chauffeurs krijgen slechts boetes als ze door vliegende politiecontroles, cameratoezicht of automatische nummerbordherkenning gesnapt worden, maar haar punt is helder. Een regering van libertariërs grijpt terug op het volledige arsenaal van overheidsinmenging. Ideologische brexiteers die de regelzucht van de EU hekelden en een toekomst van een ontketend Global Britain, tuigen nu ingewikkelde constructies op met een wirwar aan voorschriften om hun droom te verwezenlijken.

Farage’s Garage

Een noodgreep van de Britse regering bevindt zich op een half uur rijden vanaf de haven, dwars door het stadje Dover, langs twee rotondes en twintig mijl over de M20-snelweg. Achter de St. Mary’s Church uit de dertiende eeuw, ploeteren vijftien graafmachines in de blubber. Hun taak: ijlings de groene velden die de regering opkocht omtoveren tot parkeerplaats. Hier wil premier Boris Johnson dat dagelijks 1.700 vrachtwagens kunnen wachten voordat ze de veerboot opgaan en hier moeten Britse douaniers controles uitvoeren op inkomende handel. In totaal wil de regering volgend jaar tien van dit soort plaatsen gereed hebben. Ook moet een deel van een weghelft van de M20 in Kent omgetoverd kunnen worden tot flexibele parkeerplaats.

De pandemie verstoort een fatsoenlijke voorbereiding

De parkeerplaats zal de Sevington Inland Border Facility heten, maar actievoerders ronselen online stemmen voor een petitie om voor een, in hun ogen, toepasselijke naam: Farage’s Garage. „De ondertekenaars vragen dat het nieuwe Brexit-vrachtwagenpark in Kent vernoemd wordt naar Nigel Farage, zonder zijn jarenlange egoïstische gegraai, geveinsde en verkeerd toegepaste ijver zou dit project gewoon niet doorgaan”, aldus de activisten.

De bewoners van de landhuizen aan Cheeseman’s Green Lane willen niet meer praten met bezoekende journalisten. Dat hun idyllische woonplaats in het welvarende deel van Kent versjteerd wordt is erg genoeg. Ja, men koos hier overwegend voor de Brexit. Nee, toen de bewoners 4,5 jaar geleden hun stem uitbrachten, dachten ze niet dat de modderpoel voor hun deur het gevolg zou zijn.

Tegelijkertijd grenst de uitgestrekte parkeerplaats van 27 hectare aan twee kanten aan een industrieterrein met distributiecentra en de hogesnelheidslijn waar de Eurostar langs dendert. Kent is nu eenmaal een logistieke hotspot en een extra onooglijk terrein voor vrachtwagens hoort bij de moderne economie. Er lagen al plannen om op de weilanden een loods van Amazon te bouwen.

Met Europa maar niet van Europa

Zelfs overtuigde brexiteers willen een logistieke puinhoop in het nieuwe jaar niet voor hun rekening nemen. Dat blijkt uit een gesprek met Steve Baker, een invloedrijk Conservatief Lagerhuislid en naar eigen zeggen een paleobrexiteer, een voorstander van uittreden van het eerste uur. „Ik vind het geweldig dat we weg zijn uit de EU en ik heb actief campagne gevoerd zodat Johnson premier werd en de verkiezingen won. Maar ik zit niet aan de onderhandelingstafel. Johnson is zelf verantwoordelijk voor het eindresultaat”, zegt Baker via beeldbellen vanuit zijn werkkamer in het Paleis van Westminster.

Baker zegt het probleem niet in te zien. „Ik ben absoluut voorstander van een diep en breed handelsakkoord met de EU, dat niet alleen tariefvrije handel regelt, maar ook zorgt dat die handel zo soepel mogelijk kan verlopen.”

Douaneverplichtingen schrappen kan niet, maar een aanvullend akkoord kan zaken stroomlijnen. Het probleem is dat na het geruzie van de afgelopen jaren onderhandelaars hun uiterste best moeten doen om überhaupt tot een basisakkoord te komen, een skinny free trade deal, in Anglo-Europees Brexit-jargon.

Toch dragen brexiteers als Baker medeverantwoordelijkheid, mocht een handelsakkoord met de EU te mager blijken. Hun standvastig verzet tegen iedere vorm van betrokkenheid van het EU-hof en hun luidkeelse pleidooi voor totale soevereiniteit droeg bij aan een koers van Johnson richting een zo hard mogelijke Brexit.

Hoe meer het VK afdrijft van de EU, hoe minder vanzelfsprekend extra samenwerking, zoals bij de douane, is. Baker: „Als het VK de rechtsmacht van het EU-Hof moet aanvaarden, zal dat tot een onherstelbare breuk bij de Conservatieven leiden. Kiezers zullen ons daar op afrekenen. Dat is het einde van de partij.”

Bij Dover trekken plukjes wandelaars in stevige schoenen en windjacks over de smalle paden die pal langs de afgrond lopen. Aan de horizon is een dun streepje Frankrijk zichtbaar. De kliffen herinneren aan de nabijheid van Europa. JMW Turner schilderde in 1825 de kliffen met het pontificale kasteel en de aanleg van de haven in de tijd dat stoomschepen het mogelijk maakte vaker en sneller het kanaal over te steken.

De kliffen boden tegelijkertijd bescherming tegen een Duitse invasie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Op strategisch hooggelegen terrein niet ver van de haven van Dover waakten de reusachtige kanonnen Winnie en Pooh, onderdeel van de verdedigingslinie die in de talrijke musea langs de kust nog steeds herdacht wordt. Die Britse oorlogservaring droeg bij aan de afwijkende kijk op Europese integratie: with Europe and not of it, linked but not comprised, aldus Winston Churchill.

Tijdens de januaridagen zal dit jaar niet alleen de gebruikelijke ijzige wind waaien, eveneens zal blijken hoe groot de logistieke chaos is die de tweeslachtige Britse houding ten opzichte van Europa met zich meebrengt.