Drentse kei met heimwee mag na 100.000 jaar terug naar Finland

Maandagavond stuitte ik plotseling op vijf minuten tv die de hele maand november goedmaken. Ze toonden de besmettelijkheid van ernst. En dan niet de estafette waarin mensen ernstige zaken almaar ernstiger nemen tot ze elkaar om het kleinste grapje naar het leven staan, maar het besluit om een mooi maar belachelijk idee ernstig te nemen – waarna de verbeelding ineens van alles in beweging zet.

Het begon toen kunstenaar Bart Eysink Smeets nadacht over de zwerfstenen die in de laatste ijstijd door gletsjers van Scandinavië naar Drenthe zijn geduwd. Je zou zo’n steen, bedacht hij, 100.000 jaar na dato terug naar huis kunnen brengen. Dit doodernstige project liet hij op camera vastleggen door zijn broer in Bart en de steen die terug naar huis ging, maandagavond uitgezonden door de VPRO.

Eerste vraag: wélke steen? Er liggen er zat in Drenthe, maar ondanks vriendelijke verzoeken bleven de meeste gemeenten op hun keien zitten. Alleen Borger, de zelfbenoemde hunebedhoofdstad van de wereld, hapte toe. Bij een rotonde in de provinciale weg lag een kei die Eysink Smeets na een korte provinciale procedure mocht meenemen naar Åland. In die kleine archipel tussen Zweden en Finland bevonden zich, gezien de steensoort, de wortels van de zwerfkei.

Eerst gaf de kunstenaar de steen tijdelijk een plaats op een grasveldje bij het winkelcentrum. Op de radio vertelde hij over „de steen met heimwee” en dat miste zijn effect niet. Eysink Smeets kreeg een ernstzwangere brief waarin een echtpaar hem met rotsvaste logica vroeg hoe hij dat wist, van die heimwee. Had hij dat de steen gevráágd? Als hij dat nog niet had gedaan, konden zij wel helpen.

Zo stond Eysink Smeets op een grijze dag met twee stenenfluisteraars bij zijn zwerfkei. De man stelde vragen, de vrouw leende haar stem aan de steen. Diens eerste woorden, na 100.000 jaar: „Ik begrijp het niet.”

Het tweede statement van de steen verried een zekere korzeligheid. „Ik weet alleen: ik vind dít geen fijne plek.” Dat had vast met de drukte en het verkeer te maken, maar de spanning liep wel op. Geen weldenkend mens zou immers een steen tegen zijn wil naar Scandinavië slepen?

Eysink Smeets spiegelde de kei een rustige plek aan zee voor. Aarzelend kwam het antwoord: „Ik voel nu wel een verlangen… Als ik daar welkom ben en ik lig daar bij het water…. Rust… Stilte… Dan wil ik wel heel graag terug, ja.” Terwijl de opluchting de omstanders overspoelde, sprak de vrouw de met het oog op het steen-zijn onvergetelijke woorden: „Ik heb hier geen taak meer. Ik lig hier maar.”

Ballon met ‘Doei steen!’

Mooier kon de avond niet meer worden, maar ook het naspel was fenomenaal: een stenenkenner meldde zich met een mandje andere Åland-keien– die mochten ook wel eens naar huis. Er werd een afscheidsceremonie voor de steen gehouden, met ballonnen en de tekst ‘Doei Steen!’. De zwerfkei werd in het Zweeds toegesproken, de burgemeester had zijn ambtsketting om en de fanfare speelde terwijl de steen op een aanhanger voor altijd – of in elk geval tot de volgende ijstijd – uit Borger verdween.

Anderhalve dag later was er reuring in het stadje: de Stichting Keigoed Borger klaagde dat er „een stuk van ons DNA” uit de gemeente gesneden was. Er zat „een gat in de ziel van Borger”. Maar ja, de aanhanger met de kei was de Zweedse grens al gepasseerd. De steen was gevlogen.

Zo werd Bart en de steen die terug naar huis ging een schitterend bewijs van hoe de ernstige verbeelding van één man een hele gemeenschap kan aansteken. Want wij mensen zijn, zoals dat heet, niet van steen.