Ook centrale banken gaan vergroenen

Onder centrale bankiers in Europa is een groene omslag gaande. Niet langer is het de vraag óf de Europese Centrale Bank moet meehelpen in de strijd tegen de opwarming van de aarde, maar hóe dat moet gebeuren.

Een paar jaar geleden nog reageerden centrale bankiers met glazige blikken of ronduit afwijzend wanneer academici of maatschappelijke organisaties hen opriepen het monetair beleid klimaatvriendelijker te maken – bijvoorbeeld door meer groene obligaties op te kopen en minder obligaties van vervuilende bedrijven. Centrale banken zijn er voor de prijsstabiliteit, was dan vaak het antwoord. Politici moeten het klimaat maar redden – bijvoorbeeld met een CO₂-heffing.

Maar die discussie is nu rap aan het kantelen, niet in de laatste plaats door het bezielende optreden van ECB-chef Christine Lagarde. De Française, nu ruim een jaar in functie, hamert er voortdurend op dat niemand zich kan onttrekken aan verantwoordelijkheid voor de klimaatcrisis – ook de ECB niet. Ze heeft het thema hoog op de agenda gezet van een grote beleidsevaluatie die haar bank nu uitvoert.

De opvatting van Lagarde wint terrein. De geluiden die vorige week vanuit De Nederlandsche Bank te horen waren, zijn illustratief. Afgelopen maandag werd DNB-directeur toezicht Frank Elderson, die is voorgedragen voor een directiefunctie bij de ECB, aan de tand gevoeld door leden van het Europees Parlement.

Elderson zei dat de transitie naar een duurzame economie weliswaar „bovenal de taak is voor democratisch gekozen regeringen”, maar ook dat de ECB hierin „een specifieke rol” heeft te spelen. Ze moet volgens Elderson „nauwlettend de impact beoordelen” van haar monetaire beleid op de EU-klimaatdoelstellingen. Hij verwees onder meer naar de opkoop door de Europese Centrale Bank van staats- en bedrijfsleningen, bedoeld om economische groei en inflatie aan te wakkeren.

Shell en Total

Tot nu toe heeft de ECB 263 miljard euro aan bedrijfsschuld opgekocht. Al jaren krijgt de bank de kritiek, onder meer uit het Europarlement, dat zij obligaties blijft kopen van ‘fossiele bedrijven’ als Shell, Gasunie en Total, terwijl de EU juist probeert de emissies omlaag te krijgen.

Tot voor kort kwam daarop vanuit de ECB vaak het antwoord dat zij ‘marktneutraal’ dient te opereren – discrimineren van bedrijven of sectoren mag niet. Maar Elderson zei maandag dat de ECB „niet onder alle omstandigheden” marktneutraal hoeft te zijn. Hij verwees hierbij naar een recente speech van het Duitse ECB-directielid Isabel Schnabel, die evenals Lagarde hard trekt aan het klimaatdossier. Volgens Schnabel is marktneutraliteit niet meer de juiste maatstaf, omdat ‘de markt’ (beleggers, financiële instellingen) amper een prijs geeft aan klimaatverandering. Ze noemde dit „marktfalen”.

Enkele jaren geleden nog vond DNB, net als haar Duitse evenknie de Bundesbank, dat centrale banken louter een rol als toezichthouder hadden in het klimaatdossier. Ze moesten erop letten dat banken en verzekeraars op hun balans rekening houden met klimaatrisico’s, zoals schade door extreem weer en waardedalingen van fossiele bedrijven. Het vergroenen van haar eigen monetaire beleid hoefde – of zelfs: mocht – de centrale bank niet.

Elderson antwoordde in 2017, in een interview met NRC, nog afwijzend op de vraag of de ECB moet stoppen met het opkopen van leningen van vervuilende bedrijven. „Nee. De ECB heeft een duidelijk mandaat: prijsstabiliteit”, zei hij toen. Dat mandaat „mag je niet gebruiken om politieke voorkeuren een rol te laten spelen.” Inmiddels heeft Elderson zelf een ‘politieke voorkeur’: een groene.

Brief aan Klaas Knot

Tekenend voor de trend is ook de positieve reactie van DNB-president Klaas Knot op een open brief die enkele maatschappelijke organisaties hem afgelopen week stuurden. In de brief van academisch netwerk Sustainable Finance Lab en veertien andere organisaties, waaronder FNV, Greenpeace en Urgenda, staan concrete voorstellen voor een groener monetair beleid. Ze willen dat Knot die steunt. Zo bepleiten de organisaties onder meer de ECB-opkoopprogramma’s in overeenstemming te brengen met het klimaatakkoord van Parijs en verwijzen ze naar voorstellen van de Rotterdamse econoom Dirk Schoenmaker om de CO2-voetafdruk van bedrijven te gebruiken als criterium bij de opkopen. Schoenmaker oppert soortgelijke emissie-eisen voor onderpand dat banken stallen bij de ECB. In de brief staat ook een voorstel van Sustainable Finance Lab-econoom Rens van Tilburg en van politicoloog Jens van ‘t Klooster (KU Leuven), om de langetermijnleningen die de ECB aanbiedt aan banken te verbinden aan groene doelen, zoals het energiezuinig maken van woningen.

Knot laat in een schriftelijke reactie weten dat hij het „bijzonder waardevol” vindt dat „maatschappelijke organisaties meedenken over dit belangrijke thema”. Hij wil eerst binnen de ECB de discussie voeren over het klimaat, nu in Frankfurt een grote beleidsevaluatie gaande is. „Maar het mag duidelijk zijn dat we veel herkennen in de voorstellen en daar welwillend tegenover staan”, aldus Knot.

Net zo’n denkomslag is zichtbaar bij de Bundesbank, die het klimaat vorig jaar nog puur als toezichtskwestie zag. Bankpresident Jens Weidmann schreef maatschappelijke organisaties onlangs dat hij ervan „overtuigd” is dat centrale banken „meer kunnen bijdragen aan de aanpak van klimaatverandering”. Hij stelt voor dat bedrijven die willen dat de ECB hun leningen koopt, openheid van zaken moeten geven over klimaatrisico’s bij hun activiteiten. Ook voor onderpand dat banken stallen bij de ECB zou zo’n plicht moeten gelden. Het zou een belangrijk signaal zijn aan de financiële wereld dat de grootste speler op de Europese financiële markten – de ECB – groene voorwaarden begint te stellen.

Lees ook: De centrale bank moet nu ook de planeet redden

Retoriek versus praktijk

Rens van Tilburg van Sustainable Finance Lab noemt Weidmanns woorden „veel meer dan ik een half jaar geleden had durven hopen”. Tegelijk is hij voorzichtig over alle groene geluiden van de centrale banken. „Je hoort nu een hoop retoriek, maar of er in de praktijk wat gaat veranderen, valt nog te bezien”. Het wachten is eerst op de beleidsevaluatie, die de ECB medio volgend jaar moet hebben afgerond.

Obstakels zijn er ook. Alle concrete voorstellen voor vergroening van het monetair beleid komen neer op een verschuiving van ‘fossiel’ naar ‘groen’ bij de inzet van de honderden miljarden ECB-euro’s. Het opkoopbeleid moet groener, net als de financiering van banken en onderpand.

Maar wie bepaalt welk bedrijf of welk project ‘groen’ is, of juist ‘fossiel’? De EU kwam vorig jaar een ‘groene taxonomie’ overeen, die bepaalde welke investeringen het label ‘duurzaam’ verdienen. Maar criteria voor vuile leningen of investeringen staan er niet in. Aan goede data over financieel klimaatrisico bestaat nog steeds een groot gebrek, was vorige week de conclusie tijdens een klimaatsessie op het jaarlijkse ECB-symposium.

Uit dat symposium viel nog iets op te maken. Rick van der Ploeg, hoogleraar economie aan de universiteit van Oxford en oud PvdA-politicus, legde de nadruk op de noodzaak van snelle invoering van CO_2-belastingen om emissies écht naar beneden te brengen. De veel sterkere beprijzing van broeikasgassen – die de meeste economen cruciaal vinden – blijft een zaak voor overheden. Niet voor centrale banken. Zij kunnen de planeet zeker niet in hun eentje gaan redden, zoveel is zeker.