De Duitse apotheker vreest de digitale concurrent uit Nederland

Een klein rood autootje, met een grote A op de motorkap, rijdt door het oude Duitse stadje Bad Wilsnack, halverwege tussen Hamburg en Berlijn. Het is de A van Apotheek.

Achter het stuur zit Christian Richter, eigenaar van de enige apotheek in de wijde omtrek. Een opgewekte man van 48, zijn zorgen zijn hem niet aan te zien. Maar begin over de opkomst van de online apotheken, en vooral die van het in Nederland gevestigde DocMorris, en zijn glimlach verdwijnt.

In zijn Seat levert Richter de medicijnen zo nodig bij patiënten thuis af, soms met een praatje en persoonlijk advies voor de klant. Daarvoor moet hij vaak wel een stukje rijden in dit lege deel van Brandenburg, dat hoort tot de streken met de laagste bevolkingsdichtheid van Duitsland: 34 inwoners per vierkante kilometer.

Voor een andere apotheek moet je minstens twintig kilometer verderop zijn. Als Richter nachtdienst heeft, is hij verantwoordelijk voor een gebied van 500 vierkante kilometer.

„Ik investeer veel in persoonlijk contact met de mensen”, zegt hij. „Maar Duitsers zijn op de penning. Steeds vaker kopen ze hun geneesmiddelen bij een online apotheek, die goedkoper kan zijn dan wij. Alleen als ze op vrijdagavond snel een astmaspray nodig hebben, komen de mensen bij mij. Of als ze online een medicijn hebben gekocht en advies willen hoe ze het precies moeten innemen.”

Richter spreekt zijn klanten er wel op aan, dat ze zo op den duur de enige apotheek in hun stadje om zeep helpen, zegt hij. „Maar men ziet alleen de korte termijn en gaat voor de lagere prijzen. Net zoals Amazon ten koste gaat van de detailhandel, zo maakt de online apotheek de infrastructuur van apotheken hier kapot. Zo verdwijnt het sociale weefsel van onze samenleving.”

Lees ook dit verhaal: Wie in Amersfoort woont, moet straks 30 km reizen voor de spoedapotheek

Net over de grens

Er wordt vooral gewezen naar de grootste online apotheek, DocMorris (met een omzet in Duitsland van 446 miljoen euro in 2019). Het net over de grens in Heerlen gevestigde bedrijf (met Zwitserse moeder) richt zich vooral op de Duitse markt. Dankzij de vestiging buiten Duitsland hoeft het zich tot nu toe niet te houden aan de voor Duitse apotheken verplichte vaste prijzen voor geneesmiddelen op recept. Zulke medicijnen worden in Duitsland soms niet volledig vergoed door de zorgverzekeraars. Medicijnen die niet op recept verkrijgbaar zijn, worden vaak helemaal niet vergoed. Dan is een goedkope online apotheek een aantrekkelijk alternatief.

De omzet van de doorsnee apotheek in Duitsland is 2,4 miljoen euro, „en daar zit ik ook in de buurt”, zegt Richter, die zes mensen in dienst heeft. „Ik word er niet rijk van, maar kan ervan leven. Maar als ik 15 procent van m’n omzet verlies, dan is het voor mij niet meer rendabel.”

Per jaar sluiten in Duitsland enkele honderden apotheken hun deur definitief, vooral op het platteland. „Gemiddeld verdwijnt er iedere dag één”, zegt Richter. Vergeleken met Nederland heeft Duitsland veel apotheken: 23 per 100.000 inwoners, tegenover nog geen twaalf in Nederland. Het Europees gemiddelde ligt overigens hoger: 32 per 100.000 inwoners.

„Naar schatting een derde van de Duitse apotheken verkeert in economische problemen”, aldus de voorzitter van de apothekenorganisaties, Friedemann Schmidt. „De gouden tijden van de Duitse apotheken zijn allang voorbij.” Dat ligt niet alleen aan de online concurrentie. Ook personeel en opvolgers voor apothekers die met pensioen gaan zijn moeilijk te vinden.

Apotheken, zegt minister van Gezondheid Jens Spahn, „zijn een stuk Heimat”, ze bieden lokale vertrouwdheid. Om ze tegen de online concurrenten te steunen, heeft hij onlangs een wet door de Bondsdag geloodst die digitale apotheken in het buitenland, zoals DocMorris, verbiedt kortingen te geven op geneesmiddelen die op recept worden verstrekt.

„Daarmee is de politieke strijd gestreden”, zegt Schmidt, van de koepelorganisatie. „Digitale apotheken die vanuit het buitenland in Duitsland actief zijn, moeten zich voortaan aan dezelfde regels houden als de Duitse apotheken.”

Robotachtige voorraadkast

DocMorris lijkt zich daar niet bij neer te leggen. Topman Olaf Heinrich wil niet met NRC spreken omdat de kwestie nog niet definitief beklonken is. „We zullen al onze juridische mogelijkheden tegen het verbod op kortingen inzetten”, meldt het bedrijf in een schriftelijke verklaring.

Het verbod zou de klanten niet alleen opzadelen met hoge prijzen, maar ook in strijd zijn met het Europese recht. De apothekenbranche vreest dat DocMorris bij het Europees Gerechtshof bezwaar tegen de nieuwe Duitse wet zal aantekenen.

Ondertussen hebben de online apotheken in Duitsland een marktaandeel van ruim 18 procent bij vrij verkrijgbare geneesmiddelen opgebouwd, terwijl het marktaandeel bij geneesmiddelen op recept nauwelijks meer is dan 1 procent.

In zijn modern uitgeruste apotheek, aan de voet van de reusachtige, veertiende-eeuwse Wunderblutkirche, blijft Christian Richter zorgelijk. Bedrijven als DocMorris hebben de innovatie gestimuleerd, erkent hij. Zelf heeft hij ook een webwinkel en een robotachtige machine-annex-voorraadkast die medicijnen uit de kast haalt, zodra hij ze in de computer heeft ingetikt. Maar de komende jaren wordt in Duitsland het digitale doktersrecept ingevoerd. „Dan krijg je het recept van je arts op je telefoon binnen en wordt het wel heel makkelijk het meteen naar de online apotheek door te sturen. Daar maak ik me grote zorgen over.”

Op zijn bureau ligt een bloeddrukmeter. „Wij nemen zo nodig ook de bloeddruk van de patiënt op, of brengen hem of haar thuis. Als ik nachtdienst heb, zit ik hier de hele nacht – soms zonder dat er ook maar één iemand langs komt. Dat soort dingen hoeft de online apotheek niet te doen. Maar als dit niet meer bestaat, gaan mensen het wel missen.”