Wil de EU eigenlijk wel terug onder de vleugels van de VS?

De verzuchting kwam onlangs van twee gepensioneerde Franse diplomaten in de Franse krant L’Opinion. „Soms hoop ik op een overwinning van Trump”, was hun boodschap. „Want als Biden wordt gekozen, haasten al die Europese overheden zich weer snel richting het Amerikaanse kamp.”

De Europese reacties op Joe Bidens winst klonken alsof een oude vriend na een lange reis feestelijk werd onthaald. De Parijse burgemeester Anne Hidalgo verwoordde het misschien wel het duidelijkst met haar tweet: „Welcome back America!”. Overal in Europa toonden politici opluchting en somden direct een lijstje op van thema’s waarop ze met de nieuwe president willen samenwerken. De afgelopen vier jaar was daarvan nauwelijks sprake.

Voor de EU was het een hard ontwaken, het pijnlijke besef alleen op zichzelf te kunnen rekenen. Onder Trump zat er niets anders op dan uit de coulissen te schuifelen en te zoeken naar een eigen plek op het wereldtoneel. Maar nu confronteert Bidens overwinning Europa misschien wel met meer vragen dan voortzetting van het Trump-tijdperk. Keren oude tijden terug, en belangrijker: wil de EU dat eigenlijk wel?

Trump was lijm voor de EU

De Twitter-felicitaties van de Europese regeringsleiders werden zaterdag netjes gecoördineerd, maar of de eensgezindheid over de koers na Trump even groot is, valt te bezien. „De grove toon van Donald Trump had één voordeel: het mobiliseren en verenigen van Europeanen”, zei de Franse staatssecretaris van Europese Zaken Clément Beaune deze week. „Hij was voor ons een soort lijm.”

Vooral Frankrijk was leidend in het streven naar ‘strategische autonomie’ voor Europa. Er ontstonden voorzichtige initiatieven voor militaire samenwerking en het Europees defensiebeleid. Trumps keiharde houding richting China voedde daarnaast Europees ongemak over overnames door Chinese bedrijven en oneerlijke concurrentie, en over de sterke afhankelijkheid van Chinese technologie.

Sommige verschuivende opvattingen gaan dieper dan één politicus

Ursula von der Leyen EC-voorzitter

Net nu de plannen voor een ‘autonomer’ Europa serieuzer werden, vreest met name Frankrijk dat Bidens presidentschap de druk weer van de ketel haalt. „Laten we onszelf niet voor de gek houden”, zei de Franse minister van Financiën Bruno Le Maire vorige week, nog voor de uitslagen bekend waren. „Wie er ook wint: de VS zijn al heel lang geen vriendschappelijke partner van Europa meer.”

Kruipt Europa weer onder de Amerikaanse vleugels? Zeker in Duitsland, dat traditioneel hechte trans-Atlantische banden koestert, sluimert dat verlangen. Al voor de uitslag bekend was, deed de Duitse defensieminister Annegret Kramp-Karrenbauer een oproep de banden aan te halen. „Illusies over Europese strategische autonomie moeten stoppen: Europeanen kunnen niet de Amerikanen vervangen als hoeders van de veiligheid.”

Zeker is wel dat de EU onder Trump wat ‘Franser’ is geworden: een snufje protectionisme, een vleugje industriepolitiek, wat voorzichtige stapjes defensiebeleid.

Lees ook: Wat nu als de EU zich meer als Trump had opgesteld?

‘Geen euforie’

Hoe groot de opluchting ook is, in de eerste Europese reacties proef je reserves, over lastige dossiers, en te hoge verwachtingen over een terugkeer naar voorheen. „Wonden kunnen worden geheeld”, zei voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen dinsdag in een toespraak. „Maar sommige verschuivingen in prioriteiten en opvattingen zitten dieper dan één politicus.”

Neem de handelsbetrekkingen. Terwijl de VS en de EU vijf jaar geleden nog op weg leken naar een vrijhandelsverdrag – het inmiddels omstreden TTIP – sloeg die toenadering onder Trump om in een keiharde botsing. Ook Europa realiseert zich inmiddels dat Biden nu eerst naar binnenlandse belangen zal kijken, en dat sommige door Trump opgelegde heffingen zeker niet zonder meer van tafel gaan. Een teken aan de wand is dat de EU maandag, twee dagen na Bidens winst, Amerikaanse producten voor vier miljard euro met heffingen belastte. De boodschap: ook Brussel kan onderhandelen met het pistool op tafel.

Schuren zal het ook bij de omgang met ‘Big Tech’. Deze week nog dreigde de Commissie de Amerikaanse techreus Amazon een megaboete op te leggen en binnenkort volgt wetgeving die de marktmacht van techbedrijven moet breken. Omdat de ‘grote spelers’ vrijwel uitsluitend uit de VS komen, kunnen Amerikaanse beschuldigingen van protectionisme de verhouding onder druk zetten. Ook de aanzwellende roep in Europa om een speciale belasting voor techbedrijven, zullen de VS niet juichend onthalen.

Hoewel Biden heeft beloofd dat de VS zich onder hem snel weer bij het klimaatakkoord van Parijs zullen aansluiten, is nog onzeker wat hij, waarschijnlijk zonder steun van de Senaat, voor elkaar krijgt. Dat confronteert Europa met de vraag of het dan alsnog wil doorzetten met een zogeheten CO₂-grensheffing: een volgens sommigen cruciaal element van het eigen ambitieuze klimaatbeleid om te voorkomen dat oneerlijke ‘vuile’ concurrentie Europese bedrijven raakt.

„Geen euforie, laten we helder blijven kijken”, zei raadsvoorzitter Charles Michel dinsdag in een reactie op Bidens winst. „De VS veranderen en Europa verandert ook.”