‘Een sterk Europa is goed voor Amerika’

„We steken elkaar de ogen niet meer uit.” Dat is het eerste wat Dan Baer spontaan zegt, als hem via een WhatsApp-videoverbinding gevraagd wordt wat de winst van Joe Biden betekent voor de transatlantische relaties. „En na de afgelopen vier jaar is dat al een enorme vooruitgang.”

Baer (1977), die als prominent Democraat nauw betrokken was bij de Biden-campagne, is senior fellow Europese Zaken bij de denktank Carnegie Endowment in Washington. Onder president Obama was hij eerst vier jaar onder-staatssecretaris voor democratie en mensenrechten en daarna vier jaar Amerikaans ambassadeur bij de OVSE in Wenen. Op de dag dat Trump president werd, 20 januari 2017, moest hij om 12 uur ’s middags zijn post verlaten. Nu hoopt Baer op een baan in de nieuwe regering. Die staat, zegt hij, te trappelen om de draad met Europa weer op te pakken.

In Europa heerst naast opluchting ook enige teleurstelling: velen denken dat Biden weinig kan doen, vanwege een onwillig Congres. Is dat zo?

„De winst van Biden is zeker kleiner dan we hadden gehoopt. Dus ja, er zijn dingen die we waarschijnlijk niet kunnen doen. Maar wat we wel terug hebben, is vertrouwen. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe belangrijk dat is. Europa en Amerika kunnen eindelijk weer een conversatie hebben. Ik krijg zo veel opgeluchte reacties van oud-collega’s en vrienden uit Europa, veel meer en intenser dan ik had verwacht. Dat betekent dat we weer een basis hebben. Die was weggevallen, onder de vorige president. ”

Wat kan Biden bijvoorbeeld niet doen?

„Een goed voorbeeld is het klimaat. Hij kan niet meteen handelen. De Senaat blokkeert dat waarschijnlijk. Maar we moeten niet bij de pakken neerzitten. We kunnen ons weer aansluiten bij het Parijsakkoord. Dat zullen we doen. Onderschat de kracht van dat positieve signaal niet. Het allerbelangrijkste is, ook voor Europa, dat democratische krachten hebben gezegevierd. We kunnen weer samen optrekken in de strijd tegen populisme en demagogie.”

Zoiets hebben we Amerikaanse functionarissen lang niet horen zeggen.

„Ja. Dat is de échte overwinning.”

Klopt het dat de president op het gebied van buitenlandpolitiek meer vrijheid heeft om beleid te maken?

„Ja. Op dat gebied heeft hij minder last van parlementaire blokkades. Daar ligt een kans. Hij moet veel tijd aan binnenlandse zaken besteden: hij moet de politieke kloof in Amerika proberen te dichten, racisme aanpakken, de coronapandemie bestrijden. Maar dat betekent niet dat hij niet aan buitenlandpolitiek kan doen. Er liggen veel dossiers te wachten, van geopolitieke kwesties tot het reguleren en belasten van techbedrijven. Het team van Biden zit vol geëngageerde, ervaren transatlantici die niet kunnen wachten om daarmee aan de slag te gaan.”

Welke buitenlands-politieke stappen kan Biden als president wél zetten?

„Naast een terugkeer naar het Parijse klimaatakkoord zul je meteen een toenadering zien tot de G7 en de Europese Unie. We zullen weer investeren in multilaterale organisaties als de VN. Al functioneren die niet altijd even goed, ze doen ook goed werk. Afgelopen jaren hebben we daar geen oog voor gehad. We hebben veel invloed verloren doordat de regering-Trump bij allerlei organisaties is weggelopen. De prioriteit van Joe Biden is, in één woord, engagement.”

Wat betekent dat voor Europa?

„Biden vindt dat een sterk Europa goed is voor Amerika. Trump speelde Europese landen tegen elkaar uit en investeerde alleen in bilaterale relaties. Onder Biden zul je het tegenovergestelde zien. Hij ziet de EU als partner.”

Lees ook Overtuigd atlanticus Biden ziet de EU niet als concurrent

Gaat zijn eerste Europese trip naar Brussel?

„Dat weet ik niet. Met corona kun je geen week vooruit plannen, laat staan buitenlandse reizen organiseren.”

Als Biden een sterk Europa wil, moeten Europeanen dan hun nieuwe stopwoord, ‘strategische autonomie’, weer inslikken?

„Nee, waarom? Dat Europese landen als één blok problemen willen oplossen, heeft met bredere internationale ontwikkelingen te maken en niet met één Amerikaanse verkiezing. Wij roepen al jaren dat Europa meer in veiligheid en defensie moet investeren. Dat maakt Europa strategisch autonomer en maakt tegelijkertijd de transatlantische betrekkingen gelijkwaardiger. Dat noem ik geen afdrijven van Amerika, eerder het omgekeerde.”

Kan Europa meer in eigen defensie investeren, zonder Amerika op de kast te jagen vanwege de NAVO?

„Ja. Dat kan deels overlappen met de NAVO-bijdrage van 2 procent van het bbp.”

Is een strategisch autonoom Europa vrij om een middenkoers te varen tussen Amerika en China?

„Ik begrijp niet waarom Europeanen per se in het midden willen blijven. Dat is noch strategisch, noch autonoom. Europa moet duidelijk zijn. Hoe kun je nu niet kiezen tussen een autoritair, mercantilistisch systeem dat samen met Rusland alles doet om de Europese Unie te ondermijnen, en een strategische bondgenoot en partner als de Verenigde Staten?”

Oud-minister Henry Kissinger zei dat Europa moet accepteren dat de NAVO en VN worden ingezet tegen China. Veel Europeanen willen die organisaties daar niet voor gebruiken.

„Daarover moeten we praten. Vier jaar lang is er nauwelijks een gesprek geweest en hebben jullie vooral oekazes gehad. Vier jaar lang hebben jullie op eieren moeten lopen, en hebben jullie moeten vrezen dat als je één ding verkeerd zei of deed, meteen je hele relatie met Amerika naar de knoppen was. Dat gevaar is geweken. Biden wil leiden, niet dicteren. Hij wil een cooperator-in-chief zijn. ”

Maar wat moeten we met de VN en China?

„China is een racistisch, ondemocratisch land dat het leiderschap van een aantal technische VN-organisaties heeft overgenomen. Ons doel is niet om China uit de VN te werken, maar om coalities te vormen met andere landen die óók niet willen dat China wereldwijd allerlei normen gaat bepalen.”

Zoals over luchtvaart, mensenrechten en een vrij internet?

„Ja. Als Europa en Amerika samen bedenken welke normen we dan wél willen, is de wereld beter af.”

Is Biden softer over China dan Trump?

„Nee. Maar wel respectvoller.”

Een andere stijl dus.

„Ja. Dat is belangrijk: als je respect toont, kun je diplomatie bedrijven. Daaruit volgt dat je stabiele relaties kunt hebben. Relaties die tegen een stootje kunnen. Die niet meteen uit het lood raken bij één stem of onenigheid over een bepaald onderwerp.”