Penseelaapje domesticeert zichzelf

Penseelaapjes hebben zich door zelfdomesticatie veranderd. Dat blijkt uit onderzoek door neurowetenschappers, psychologen en biologen van Princeton University en New York University dat ze publiceerden in Current Biology. De onderzoekers laten met een subtiel experiment met tweeling-aapjes zien dat een extra sociale vroege jeugd invloed heeft op later sociaal gedrag én op de vachtkleur van de aapjes.

Penseelaapjes (Callithrix jacchus) leven net als andere Zuid-Amerikaanse klauwaapjes uitgesproken sociaal. Ze werken samen door tijdelijk de zorg voor elkaars jong over te nemen of door het delen van voedsel. Dat omgeven ze met een reeks aan geluiden. Twee dieren kunnen op het oor zelfs ‘gesprekken’ voeren, afwisselend langdurige bijdragen leverend. Dat om de beurten geluiden maken is er ook tussen ouders en jongen.

In het experiment werden jonge tweeling-aapjes – daarvan zijn er veel bij deze soort - af en toe kort aan hun familieverband onttrokken. De eerste twee maanden van hun leven kregen ze om de andere dag veertig minuten lang te horen hoe een computer-ouder op hun geluiden reageerde. De ene helft van de tweeling kreeg op al zijn eigen uitingen een aanmoedigend antwoord. Bij de andere reageerde de computer veel zuiniger, op maar tien procent van de uitingen. Daarna keerden de dieren terug bij hun familie.

De jongen die meer betrokkenheid en stimulatie ondervonden leerden eerder gevarieerder spreken. Eerder was al ontdekt dat de vriendelijkst converserende volwassen dieren de grootste witte vlekken dragen op het voorhoofd, parmantig centraal boven de ogen. Daarom hielden de onderzoekers nu ook nauwkeurig de ontwikkeling van de witte plek op het voorhoofd bij. De al eerder flink vocaal ingestelde jongen ontwikkelden die duidelijk sneller.

Neurale lijstcellen

De verklaring ligt mogelijk in een al eerder voorgesteld principe: sociale beïnvloeding van neurale lijstcellen. Dat zijn migrerende cellen die tijdens de embryonale ontwikkeling vrijkomen bij de vorming van het zenuwstelsel. Deze cellen dragen op diverse plekken in het lichaam bij aan uiteenlopende ontwikkelingen, zoals die van het vocale stelsel, maar ook pigmentvormende cellen voor vachtkleur. Ook kunnen ze invloed hebben op de bijnieren en beïnvloeden daarmee via hormonen de emotionele huishouding, zoals die rond de ‘vecht of vlucht’-respons. Voor de geboorte en bij pasgeborenen zijn de lijstcellen nog vrij op pad. Zeker bij de in opvallend prille staat ter wereld komende klauwaapjes zouden ze nog flink stuurbaar zijn. Inzet voor geluidsvorming zou in dit geval onder meer ten koste gaan van pigmentvorming; witkleuring is immers ontkleuring.

Het belang van dit schijnbaar wonderlijke gegeven bij kleine aapjes is dat het mooi past bij stapels tot nu toe nogal vrijblijvende ideeën over (zelf)domesticatie. Zelfdomesticatie is al sinds Darwin een populair, maar vooral in theorie bekeken principe. Het intomen van agressie en bevorderen van sociale tolerantie en samenwerken kreeg de evolutie op dezelfde manier voor elkaar als waarmee wij dieren tot huis- en gezelschapsdieren maakten: selectie op behoud van kinderlijke eigenschappen en onderdrukking van angst en agressie. Het intomen van de bijnieren met hun hormonen was een belangrijke stap.

Niet uniek

Vermoedelijk gebeurde dat met een breed proces: het verkleinen van de ‘populatie’ zich aanvankelijk frank en vrij rondbewegende neurale lijstcellen. Die schaarste verklaart de opmerkelijke witte vlekken bij door ons gedomesticeerde dieren. Landbouwhuisdieren, maar ook voor hun bont gefokte zilvervossen zijn daar voorbeelden van; de bles van vriendelijke penseelapen is niet uniek.

Ook toegenomen stemgebruik is beschreven bij veel soorten en experimenteel hard gemaakt bij onder meer zilvervossen. Recent is ook de bonobo overtuigend voorgesteld als een zelf-gedomesticeerde soort. Zo hebben bonobo’s in vergelijking met chimpansees een hogere sociale tolerantie en een minder agressieve instelling, een kinderlijker uiterlijk en: pigmentloze lippen. Bovendien kunnen ze er lustig op los kwetteren.