Zo gaat het als Uber personeel ontslaat. ‘Als je niet tekent, dan is dat jouw keuze’

Op maandag 16 maart komt om 15.08 uur bij alle managers van Uber een zorgwekkende e-mail binnen. Een bericht van hoofd personeelszaken Nikki Krishnamurthy vanuit San Francisco. Alle leidinggevenden van de Amerikaanse taxi-app moeten per direct stoppen met aannemen van personeel, schrijft ze. „De Covid-19-crisis ontwikkelt zich snel. Dat betekent dat we moeten anticiperen op potentiële gevolgen voor ons bedrijf.”

Ook op het Uber-kantoor aan de Mr. Treublaan 7 in Amsterdam wordt de e-mail gelezen. Uber heeft er in 2012 zijn internationale hoofdkantoor gevestigd. Er werken 1.000 mensen, onder meer in app-ontwikkeling, design, marketing en sales.

Een dergelijke personeelsstop is nooit eerder voorgekomen. Integendeel: Uber Amsterdam staat juist op het punt fors uit te breiden. Het bedrijf gaat het kantoor aan de Mr. Treublaan verruilen voor een nieuwe locatie op de Amsterdamse Zuidas. Op het nog te bouwen Tripolis-Park heeft Uber vanaf 2022 de beschikking over 30.000 vierkante meter kantoorruimte, voor drieduizend werknemers. Uber wordt hoofdhuurder van de nieuwe ‘techcampus’ met appartementen, restaurants, bars en wellnesscentra. Althans, dat is het plan.

Twee maanden na de e-mail van Krishnamurthy kondigt Uber-topman Dara Khosrowshahi een grote reorganisatie aan. Als gevolg van een omzetdaling van 80 procent door het coronavirus sluit Uber wereldwijd 45 kantoren en zet geldverslindende experimenten met zelfrijdende auto’s en vrachtvervoer op pauze. Een kwart van de 27.000 werknemers wordt ontslagen.

Ook in Nederland moeten mensen weg: circa tweehonderd banen verdwijnen. Niet de chauffeurs – die zijn niet in dienst – maar software-ontwikkelaars, designers en marketingmedewerkers. In Amsterdam werken veel expats van buiten de EU, twintigers en dertigers. Ze zijn, al dan niet met gezin, aangetrokken met stevige salarissen en hoge bonussen. En een belastingkorting van 30 procent, waarmee de Nederlandse overheid hoogopgeleide expats lokt.

Ontslag betekent dat zij hun werkvergunning verliezen. Binnen drie maanden zitten de expats, als ze geen nieuwe baan vinden, in het vliegtuig naar hun land van herkomst.

Lees meer over het leed van expats: ‘De begeerde kenniswerker wordt opeens afgedankt’

NRC reconstrueerde de ontslagronde van Uber in Nederland, aan de hand van interne e-mails, vertrouwelijke documentatie van het UWV en gesprekken met negen (ex-)werknemers. Wat gebeurt er als een Amerikaans techbedrijf beslist dat ruim 8.000 kilometer verderop tweehonderd mensen moeten vertrekken?

Dat gaat, zo blijkt, razendsnel, keihard en zonder de gebruikelijke Nederlandse ontslagprocedures te volgen. Voor een collectief ontslag heeft een bedrijf toestemming nodig van uitkeringsinstantie UWV, dat toetst of de ontslagen rechtmatig zijn. Als een bedrijf de noodzaak niet goed onderbouwt, geeft het UWV geen toestemming.

Uber diende de aanvraag in bij het UWV, maar wachtte de uitkomst niet af. Terwijl de procedure nog liep, bood Uber de werknemers regelingen aan waarbij zij – onder hoge druk – zelf tekenden voor ontslag, in ruil voor een vergoeding. Van de tweehonderd mensen die moesten vertrekken, besloten circa tien niet te tekenen. Het UWV heeft – vijf maanden nadat de ontslagen zijn aangekondigd – nog altijd geen uitsluitsel gegeven over de rechtmatigheid ervan.

Zo gaat het als je werkt bij een Amerikaans techbedrijf dat kantoor houdt in Nederland, zeggen huidige en oud-medewerkers van Uber Nederland. Werknemers van Uber worden goed verzorgd: elke dag gratis ontbijt en lunch, een gratis zorgverzekering, honderden euro’s per maand aan credits voor maaltijdbezorging en taxiritten. Wie in dienst komt, krijgt een aandelenpakket. Zo kunnen werknemers delen in het succes van het bedrijf.

Als het goed gaat, hebben de werknemers het goed. Als het slecht gaat, is Uber een werkgever die werknemers in hoog tempo aan de kant zet.

‘Mijn account werd afgesloten’

Het is 08.02 uur op vrijdag 12 juni als alle werknemers op het Amsterdamse kantoor een e-mail krijgen. Daarin staat dat „zij die getroffen worden door een aankomende ontslagronde binnen 30 minuten een uitnodiging krijgen voor een gesprek. [...] Dit is een hele zware dag voor iedereen, vooral voor hen die moeten vertrekken.”

Een kwartier later krijgt een software-ontwikkelaar, die op grond van contractafspraken met Uber niet met media mag praten en daarom anoniem wil blijven, een uitnodiging. Die middag praat hij via Zoom met een manager en een functionaris van personeelszaken, mensen die hij „nooit eerder heeft gezien of gesproken”, vertelt hij NRC. De twee lezen een script voor. Na jaren bij Uber moet hij vertrekken, terwijl hij „de dag ervoor nog gewoon werkte alsof er niks aan de hand was”. Zijn afdeling wordt opgeheven. Het gesprek duurt tien minuten.

„Dankjewel voor de meeting”, mailt personeelsmanager Clodagh Holohan na afloop van het gesprek. „Ik begrijp dat dit geen makkelijk gesprek was en dat je ongetwijfeld nog vragen hebt.”

Een engineer van de afdeling Infrastructuur zegt zich te voelen als ‘een hoop zand, die uit de kruiwagen werd gegooid’

Er volgt uitleg over de scheidingsovereenkomst. Als hij tekent, krijgt de software-ontwikkelaar bijna vijf maandsalarissen mee. Daar komen extra’s bij: onder meer een ‘LinkedIn-training’, hulp bij zoeken naar een nieuwe baan en tickets voor hem en zijn familie, terug naar zijn land van herkomst.

„Mocht je toch besluiten de overeenkomst niet te ondertekenen, dan is dat jouw keuze”, schrijft Holohan. „Houd er echter rekening mee dat je rol ophoudt te bestaan ​​in de nieuwe organisatie.”

De volgende dag kan de software-ontwikkelaar de Uber-systemen niet meer in. Alleen e-mail en chatprogramma Slack werken nog. Zijn account is afgesloten. Hij is officieel met garden leave; hij krijgt wel betaald, maar mag niet werken.

Dagelijks ontvangt hij herinneringen van Uber, of hij het contract wil tekenen. Hij krijgt bericht van juridisch kantoor Fragomen, dat visa regelt voor Uber. Fragomen zegt te zijn geïnformeerd door Uber dat zijn contract is beëindigd en wil hem spreken over zijn visum. Toch tekent hij niet. „Ik heb recht op mijn baan”, zegt hij. „En dit is het slechtste moment dat je kunt bedenken om een nieuwe baan te zoeken.”

Lees ook het nieuwsbericht van 12 juni: ‘Uber ontslaat 200 werknemers in Amsterdam’

UWV: onderbouwing ontbreekt

Wat de software-ontwikkelaar op dat moment niet weet, is dat Uber de dag voor de ontslaggesprekken bij uitkeringsinstantie UWV een collectieve ontslagaanvraag heeft ingediend voor 189 werknemers. De nood is hoog: in mei en juni heeft het bedrijf in Nederland een miljoen euro verlies geleden. Het schrijft in de verantwoording aan het UWV dat het „al vóór Covid-19 bezig was de huidige structuur onder de loep te nemen”, blijkt uit de documentatie. „Uber moet haar kostenstructuur en bedrijfsvoering aanpassen aan dat van een kleiner bedrijf.”

Uber wil, kortom, van de gelegenheid gebruikmaken om het bedrijf fors in te krimpen. Onder topman Khosrowshahi, die in 2017 begon, moet het tot dan zwaar verliesgevende Uber winstgevend worden. In een e-mail aan werknemers (onderwerp: een hele zware dag – en hoe nu verder) zet Khosrowshahi in mei uiteen hoe een mondiale ontslagronde daaraan bijdraagt. „We moeten deze harde beslissingen nemen om op eigen benen te staan, onze toekomst veilig te stellen en onze missie voort te zetten.”

Als Ubers ontslagaanvraag binnenkomt bij het UWV, is het even schrikken voor de ambtenaren. De documentatie is verre van correct aangeleverd. De aanvraag is „niet compleet”, concludeert het UWV en blijkt financieel onvoldoende onderbouwd. Stukken ontbreken, de aanvraag bevat „tegenstrijdigheden”. Op 23 juli stelt de uitkeringsinstantie 25 aanvullende vragen aan Uber. Als het UWV geen akkoord geeft, is Uber niet gemachtigd zomaar contracten van werknemers te ontbinden.

Maar, redeneert Uber: als werknemers zélf tekenen voor vertrek, is het UWV te omzeilen. Terwijl het bedrijf eind juli nog druk de juiste stukken voor het UWV bij elkaar zoekt, tekent de ene na de andere werknemer een overeenkomst voor vrijwillig vertrek. Medewerkers die in eerste instantie bezwaar maken, krijgen een verbeterd aanbod – extra maandsalarissen – en tekenen meestal alsnog. „Bij Uber moest alles vooral heel snel”, zegt Amrit Sewgobind van vakbond FNV. „Op dag 1 werd het in Amerika aangekondigd. Op dag 7 moest alles in Nederland geregeld zijn. Vaststellingsovereenkomsten zijn onder tijdsdruk en zonder goede voorlichting getekend. Uber heeft dit gewoon doorgedrukt.”

Het is, blijkt uit documentatie, niet de eerste keer dat Uber zo handelt. In september vorig jaar vroeg het een ontslagvergunning aan bij het UWV, destijds als onderdeel van een wereldwijde reorganisatie bij marketing. Het UWV gaf geen toestemming, onder meer omdat Uber zich niet genoeg had ingespannen om werknemers te begeleiden naar andere functies. Dat deed uiteindelijk niet ter zake: vrijwel alle werknemers hadden toen al voor een vrijwillig vertrek getekend en waren vertrokken.

Or: jullie laten geld liggen

Ook de Nederlandse ondernemingsraad (OR) van Uber zit ernstig in z’n maag met de ontslagen. Als de raad begin juni positief advies uitbrengt over de ontslagronde, wordt dat vergezeld van een lange brief aan het Nederlandse management: elf pagina’s vol ‘kritische observaties’.

Tot teleurstelling van de or beslist Uber geen gebruik te maken van de NOW-regeling van de Nederlandse overheid, waarmee het bedrijf ontslagen kan uitstellen of eventueel voorkomen. „Uber laat daarmee een substantiële som geld op tafel liggen, die gebruikt had kunnen worden om de terugval in inkomsten te verzachten”, schrijft or-voorzitter Thibaut de Vos.

De raad zegt overvallen te zijn door de ontslagronde, die het uit de pers moet vernemen. Pas vier dagen nadat Uber-topman Khosrowshahi de ontslagen aankondigt, wordt de or gevraagd wat dit voor de Nederlandse afdeling zou betekenen. Dit terwijl de Nederlandse wet voorschrijft dat de or adviesrecht heeft om zo ‘wezenlijke invloed’ te kunnen uitoefenen. Daarvoor moet de raad ‘tijdig’ worden betrokken.

De ondernemingsraad klaagt ook, net als UWV en vakbond FNV, over gebrek aan onderbouwing van de ontslagronde. Die zou moeten aantonen dat Uber in grote financiële moeilijkheden verkeert. De twijfels worden versterkt doordat Uber bij de presentatie van de cijfers over het tweede kwartaal bekendmaakt nog miljarden in kas te hebben. Als de or niettemin positief heeft geadviseerd, zet Uber de ontslagen in gang. De or reageert niet op vragen van NRC.

Het groepje werknemers dat niet tekent – circa tien, die elkaar in een appgroep op de hoogte houden – hebben na maanden wachten en nieuwe aanbiedingen van Uber nog altijd geen uitsluitsel van het UWV.

Waarom besloten ze niet gewoon te tekenen en met een paar extra maandsalarissen op zoek te gaan naar ander werk? De meesten die wél besloten te vertrekken, vonden snel een nieuwe baan.

Sommigen gebruiken de gang naar het UWV om meer geld van Uber te krijgen. Anderen voelen zich onrechtvaardig behandeld. Een engineer van de afdeling Infrastructuur zegt zich te voelen als „een hoop zand, die uit de kruiwagen werd gegooid.” Weer anderen willen gewoon graag bij Uber blijven. Het bedrijf heeft in de techwereld nog altijd een uitstekende reputatie. Als ze gelijk krijgen van het UWV, is Uber verplicht hen in dienst te houden.

Wat Nederland moet weten, zeggen de werknemers: ook al heeft Uber een groot kantoor in Amsterdam, dit is geen Nederlands bedrijf. „Alle beslissingen werden in de VS genomen”, zegt de software-ontwikkelaar. „Als in Nederland mensen worden ontslagen, gaat dat op een Amerikaanse manier. Ofwel: los het op. Met geld.”