Hoofdrolspelers van de hertelling van 2000 in Florida voorspellen: dit jaar kan de chaos nog veel groter zijn

Het vreemdste moment tijdens de juridische veldslag die volgde op de Amerikaanse presidentsverkiezing van 2000 was toen Craig Waters vanuit zijn werkkamer aan het hoogste gerecht van Florida een batmobile rondjes zag rijden. „We hebben hier in Tallahassee een automuseum van een particulier die bijzondere wagens verzamelt, waaronder enkele uit de Batman-filmreeks. Er stond wekenlang zoveel pers om het hof verzameld, dat hij en allerlei lokale bedrijven een gouden kans op gratis reclamezendtijd zagen.”

Twintig jaar geleden hing de halve wereld aan Craig Waters’ lippen. Als woordvoerder van het Florida Supreme Court maakte hij de besluiten bekend die dit hof nam in het slepende gevecht over de uitslag in de staat én daarmee over de winnaar van het presidentschap. Het verschil tussen de Republikeinse kandidaat George W. Bush en diens Democratisch rivaal Al Gore was zo nipt dat een vijf weken durende hertelling nodig was.

Na die ‘recount battle’ nam electorale geschilbeslechting een hoge vlucht in de Verenigde Staten. Deze juridische bedrijfstak dreigt een topjaar te gaan beleven na de presidentsverkiezingen van dinsdag. Sinds 2000 wordt Craig al elke vier jaar door collega’s aan gerechtshoven vanuit het hele land om advies gevraagd, vertelt hij in Tallahassee. Dit jaar is zijn expertise pas echt in trek. „Er zijn veel speculaties dat er dit keer meerdere staten betrokken zullen zijn. Ook ik betwijfel of het maar één staat zal zijn, of alleen Florida. Je moet hier als hof op voorbereid zijn.”

Hangende ponskaartsnippers

Destijds ging de strijd in Florida onder meer om ‘vlinderbiljetten’ in West Palm Beach, een kustgemeente waar ook het Mar-a-Lago-resort van de huidige president Trump ligt. Deze butterfly ballots waren een soort ponskaarten waar kiezers een gaatje in moesten perforeren. Ze waren echter zo verwarrend vormgegeven dat Gore-kiezers onbedoeld een stem konden uitbrengen op de rechts-populistische buitenstander Pat Buchanan – een soort Trump avant la lettre.

Lees ook: Waarom we misschien op 4 november nog niet weten wie de Amerikaanse verkiezingen heeft gewonnen

„Buchanan was de laatste persoon op wie ik zou stemmen, maar dat heb ik waarschijnlijk wel gedaan”, zegt Leon St. John. Hij was als hoogste civiel jurist van West Palm Beach nauw betrokken bij de langgerekte hertelling in de gemeente. In het bijzijn van een rechter en waarnemers van beide kampen moest elk stembiljet tegen het licht gehouden worden. Doel was te kijken of het biljet goed geperforeerd was. „Soms was dit niet het geval: dan moest het op de stapel met aan te vechten stemmen.”

Tijdens dat hertellen („vaak van 8 uur ’s ochtends tot 3 uur ’s nachts”) leerde St. John een heel nieuw vocabulaire kennen, vertelt de pensionaris terugblikkend op een terrasje. „Die ponsvakken hadden vier hoekjes, als er drie loszaten was sprake van een hanging chad (letterlijk: hangende snipper). Maar hij kon ook aan twee hoeken vastzitten, dan heette hij swinging (bungelend). Soms was er alleen een deukje ingeprikt, dan gold hij als pregnant (zwanger). Vooral die waren tricky.”

De ‘hanging chads’ van 2020 worden poststembiljetten, voorzien experts. Als het verschil tussen Biden en Trump in een staat nipt is, komen er hertellingen. In Florida bijvoorbeeld moet machinaal worden herteld, als het verschil kleiner dan een half procentpunt is. Bij minder dan een kwart punt moet dat zelfs handmatig gebeuren. Wie in de voorlopige uitslag achterstaat, zal proberen zo veel mogelijk stembiljetten ongeldig te verklaren. St. John, zelf een Democraat: „Trump zal niet zomaar opgeven. Als hij verliest, zal hij een lawine aan rechtszaken ontketenen.”

Hertelling stilgelegd

Dat laatste is ook de verwachting van Joe P. Klock, die in 2000 advocaat was voor de hoge deelstaatbestuurder Kathleen Harris. Hij moest haar verdedigen tot aan het federale Hooggerechtshof in Washington, dat uiteindelijk het hertellen zou stilleggen en daarmee het presidentschap de facto aan Bush jr. gunde. Hij stond op dat moment 537 stemmen voor op Gore en won zo het Witte Huis. „Het zou verschrikkelijk zijn voor ons land, als het Hooggerechtshof zo kort na 2000 weer de president zou moeten aanwijzen”, vertelt Klock in zijn werkkamer in Miami.

De advocaat – 71 jaar, „maar ik kom nog elke dag op kantoor” – vond pleiten voor het Hof „de meest fascinerende ervaring uit mijn carrière. Scalia, Rehnquist, Ginsburg: die klootzakken kwamen goed beslagen ten ijs”, zegt hij over de rechters. „Ze stelden hun vragen zo snel, dat het leek alsof je onder vuur werd genomen met een mitrailleur.”

Toch zou hij dit jaar niet bij dit juridische conflict betrokken willen raken. „Het wordt één grote puinhoop. En het zou heel schadelijk zijn voor het Hooggerechtshof als het alwéér een presidentsverkiezing moet beslissen. Dat zou echt te vroeg komen.”

De ‘hanging chads’ van 2020 worden poststembiljetten, voorzien experts.

In 2000 was de vraag welke stem op wie was uitgebracht. Dat was nog relatief simpel, meent Klock. „Dit jaar zou de vraag draaien om wanneer een stem binnen is gekomen en of hij geldig is.” En wie dat wil aanvechten, kan bij een poststem allerlei foutjes vinden. Mensen die hun eigen naam verkeerd spellen (Joe terwijl ze voluit Joseph heten). Die hun geboortedatum invullen op de plek van de aftekendatum. Mensen wier handtekening in de loop van de decennia is gaan afwijken van de krabbel die bekend is bij de autoriteiten.

Lees ook: Vertel me wat uw postcode is, en ik zeg u wat u stemt

Een niet te onderschatten complicatie: advocaten van uiteenlopend pluimage zullen een betwiste stembusgang zien als carrièrekans. Leon St. John merkte dat in 2000 al als hij na een lange werkdag hertellen het pand uitliep. „Advocaten kwamen op je af en duwden je zomaar een rechtsverzoek in handen. Dat is niet echt de manier om een zaak op te starten. Maar elke advocaat die met zijn naam in de krant wilde, diende zich die weken aan.”

Klock is dat met hem eens. „Stel: jij wil je levensverzekering oplichten, dan moet je dus zelfmoord plegen, terwijl het op een moord lijkt. Dan raad ik je aan om tussen een stel advocaten en een camera te gaan staan: je wordt zeker vertrapt.”

De federale standaard

Mocht dit jaar een verkiezingsdispuut voor het Hooggerechtshof in Washington belanden, dan zal het vooral moeten oordelen of de betreffende staat de doorslag mag geven of dat er een federale standaard is die prevaleert, voorspelt Klock. Hof-woordvoerder Craig Waters in Tallahassee is sinds 2000 in ieder geval op alles voorbereid. Zo zal hij zeker niet meer op de trappen van zijn hof vonnissen wereldkundig gaan maken. „Tegenwoordig hebben we daar gelukkig Twitter voor”, zegt hij.

Destijds wilde de politie hem al in een kogelvrij vest steken. „Er lagen sluipschutters op de daken om het hof heen. Ik kreeg in mijn vrije tijd een lijfwacht mee en werd nog maanden daarna aangesproken door vreemden.” In 2000, zegt hij, was het land nog relatief onschuldig: ,,De verkiezing was het laatste grote nieuwsverhaal voor de aanslagen van 11 september. Daarna werd beveiliging een enorm ding.”

Voor het hof in Tallahassee stonden soms tot wel drieduizend betogers. „Beide kampen werden met een dranghek gescheiden, opdat er geen vuistgevechten uitbraken.” Nu is de polarisatie heviger, beaamt hij. „Vanwege het relatief goedaardige temperament van het publiek waren we niet zo bezorgd om menigtes te trekken. Het recht op betoging staat nu eenmaal in het eerste amendement [van de grondwet]. Maar in 2004 deden we dat al niet meer. En vandaag de dag, midden in een pandemie, zouden we het risico al helemaal niet meer nemen.”