‘Deze onmin wil je niet in het vliegtuig’

Is het personeel van KLM bereid om de komende vijf jaar, of voor zolang de luchtvaartmaatschappij staatssteun krijgt, af te zien van salarisverhogingen? Dit weekend kwamen de onderhandelingen hierover tussen de vakbonden, KLM en minister van Financiën Wopke Hoekstra in een impasse terecht.

De langdurige loonmatiging is een vereiste van Hoekstra voor de 3,4 miljard euro aan staatssteun die eerder aan KLM was toegezegd, vanwege de enorme impact van de coronacrisis op de luchtvaartmaatschappij. De CDA-minister schortte de steun zaterdagmiddag voorlopig op, toen een aantal vakbonden geen handtekening zette onder een clausule over dat langdurige loonoffer.

Hoewel ook FNV Luchtvaart en FNV Cabine hun steun niet voor de deadline van zaterdag 12.00 uur gaven, ging de meeste aandacht uit naar het uitblijven van een toezegging van pilotenvakbond VNV. De vakbond van het KLM-personeel met de hoogste salarissen wil het houden bij de vorige maand met KLM gemaakte afspraken: 20 procent minder loon tot maart 2022.

Lees ook: Druk op piloten KLM groeit om loonoffer te accepteren

Volgens Agnes Akkerman, hoogleraar arbeidsverhoudingen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, dreigen er door het conflict over de steun en de voorwaarden daarvoor groepen werknemers binnen KLM tegenover elkaar te komen staan, terwijl ze in principe hetzelfde doel hebben: de luchtvaartmaatschappij en dus hun werk laten voortbestaan.

Dat ook voor piloten banen op de tocht staan, bezorgt hen een heel andere uitgangspositie dan in normale onderhandelingen, constateert Akkerman. „De organisatiegraad bij de piloten is altijd meer dan 90 procent geweest. Als zij iets wilden, kregen ze dat. Dat is ook niet zo gek: je hebt piloten niet snel opgeleid waardoor ze een grotere machtspositie hebben dan minder hoog opgeleid cabine- en grondpersoneel.”

Veel macht

Volgens Akkerman is die normaal zo sterke onderhandelingspositie van piloten mogelijk de reden dat Hoekstra van iedereen vijf jaar loonmatiging vraagt, terwijl normale cao’s een looptijd hebben van één, twee en bij hoge uitzondering drie jaar. „De angst zal zijn dat als de ernst van de coronacrisis weer wegebt, de piloten meteen weer hun macht naar zich toetrekken. Dan zouden de piloten ineens heel sterk staan, als je over 2,5 jaar weer nieuwe onderhandelingen moet beginnen, terwijl de staatssteun al voor vijf jaar is vergeven. Als de piloten zouden gaan staken, staat immers heel KLM stil.”

Akkerman kan zich echter ook goed de positie van de piloten voorstellen. „Het is echt een grote uitzondering om afspraken te maken van vijf jaar. Je levert daarmee je hele onderhandelingspositie in.” Het zou ook opmerkelijk zijn als de overheid ingrijpt op arbeidsvoorwaarden – dat zijn immers private afspraken. „De laatste keer dat je dat in Nederland zag was met de loonwet in de jaren zeventig, toen de overheid ingreep met een maximering van de loonstijging.”

Geen loonmatiging nu afspreken is volgens Akkerman echter ook niet uit te leggen aan de maatschappij, die de steun uiteindelijk betaalt. „Dat voelt Hoekstra goed aan.”

‘We zien jullie bij het UWV’

Los van de uitkomst, voorziet Akkerman langdurige gevolgen binnen KLM van deze strijd. „Het beeld ontstaat dat de piloten alleen voor zichzelf kiezen. Niet voor KLM. En zonder loyaliteit richting de collega’s. Dit gaat dan ook niet meer om alleen de centen – dat is op te lossen. Nee, dit gaat om solidariteit. Ga je alleen voor je eigen positie, of sta je ook voor de groep en het bedrijf?”

De hoogleraar wijst op onderzoek naar de gevolgen binnen een bedrijf van het wel of niet meedoen met stakingen, onder meer bij de mijnstakingen in de jaren tachtig in het Verenigd Koninkrijk. „Dat soort zeer emotionele verdeeldheid kan heel lang blijven bestaan in een bedrijf. Tussen het personeel van de Britse mijnen zijn levenslange breuken ontstaan. Als je zo sterk afhankelijk van elkaar bent wat betreft je veiligheid, dan moet je elkaar kunnen vertrouwen.”

Dit weekend ging er op Twitter via een journalist van NH Nieuws al een foto rond van een cockpit in een KLM-toestel. Op een briefje op de stuurknuppels stond: ‘Namens alle overige KLM’ers en hun gezin bedankt. We zien jullie wel bij het UWV’.

„KLM wil dergelijke verdeeldheid natuurlijk absoluut niet”, aldus Akkerman. „Al dat personeel moet met elkaar blijven werken. Deze verdeeldheid moet je absoluut niet hebben in een vliegtuig.”

Wat de uitkomst gaat worden, durft Akkerman niet te voorspellen. Ze denkt dat Hoekstra de sterkste kaarten heeft. Hij kan immers besluiten om wel of geen steun te verlenen. „Het kan dat het tot een onderhandelingsakkoord komt, met veel complexe formuleringen waar het voor de buitenwereld onduidelijk is wie de ‘winnaar’ is. Of de piloten gaan gewoon inbinden.”