De cijfers zeggen niet voldoende, eigen afweging kabinet is nodig

Heel veel wijzer is het kabinet de afgelopen dagen niet geworden. Premier Mark Rutte wilde graag nog een week wachten voordat de gedeeltelijke lockdown eventueel aangescherpt zou worden. Daarbij waren de cijfers leidend: als het aantal positieve tests verder door zou stijgen, zou meer strengheid onvermijdelijk zijn. Als al een daling was ingezet, zou dat het kabinet sterken in de hoop dat de gedeeltelijke lockdown genoeg is om de uitbraak doen keren.

Maar dat gebeurde de afgelopen dagen allemaal niet. Het aantal meldingen van positieve tests schommelde de afgelopen dagen; vrijdag steeg het aantal positieve tests tot een recordhoogte van 11.108, zondag was dat aantal een stuk lager met 8.740. Maar in het weekend wordt vaak een rapportageachterstand opgebouwd en het is toch al lastig conclusies uit de cijfers te trekken doordat de testcapaciteit is uitgebreid en er regelmatig meldingen later binnenkomen door ICT-storingen bij de GGD’s. In de ziekenhuisopnames is nog helemaal geen daling te zien.

Lees ook: Het vaccin zal niet 100 procent beschermen

Het is dus nog altijd onduidelijk of de gedeeltelijke lockdown voldoende werkt. Het zijn komende dagen, als het kabinet een besluit over de maatregelen neemt, dus niet de cijfers die de doorslag geven – het kabinet zal een eigen afweging moeten maken. „Alle opties liggen open”, zei Rutte daar eerder over.

Drie doorrekeningen

Het RIVM rekende afgelopen week drie strengere maatregelenpakketten door. Die zijn gebaseerd op de ‘intelligente lockdown’ in maart. Het enige verschil zit hem in hoe er met de scholen wordt omgegaan. De drie varianten: alle scholen dicht, alleen basisscholieren gaan naar school of de basisscholen én middelbare scholen blijven open. Uit die berekeningen blijkt: door de scholen te sluiten kan het reproductiegetal R fors verder naar beneden worden geduwd.

Lees ook: RIVM kan in de cijfers nog niet zien of maatregelen werken

Al te harde conclusies zijn uit die berekeningen niet te trekken, maar wel is duidelijk welke maatregelen grote effecten hebben. Zo blijkt uit de berekeningen dat de gedeeltelijke lockdown van nu de R naar ongeveer 0,88 duwt. Maar de onzekerheid is groot, de marge loopt tot 0,99 – het zou dus ook kunnen dat dit pakket de R nauwelijks onder de 1 krijgt.

Een lockdown zoals in maart, maar dan zonder het sluiten van de basis- en middelbare scholen, duwt de R richting 0,83. Daarbij worden bijvoorbeeld contactberoepen verboden en worden ook musea gesloten.

Het sluiten van de scholen heeft een groter effect: als alle scholen dichtgaan, zou de R richting 0,74 gaan; als de basisscholen nog openblijven komt het RIVM uit op een R van 0,79.

Het grootste effect van het sluiten van de scholen wordt niet veroorzaakt doordat er besmettingen op de scholen worden gestopt, zo stelde Jaap van Dissel van het RIVM afgelopen week in de Tweede Kamer. Als de kinderen thuiszijn, blijft zeker één van de ouders vaak ook thuis – en die kan dus niet aan het werk. Dat speelt voornamelijk op basisscholen, op middelbare scholen spelen besmettingen onder leerlingen wel een grote rol.

Het sluiten van de scholen ligt gevoelig bij het kabinet – het vindt onderwijs te belangrijk om de scholen zomaar dicht te doen. Andere Europese landen zijn er ook voorzichtig mee: in landen als Duitsland, Frankrijk, Engeland en Portugal zijn strenge lockdowns afgekondigd, maar de scholen blijven open. In België is de herfstvakantie – die deze week begint – verlengd. In Oostenrijk zijn de middelbare scholen dicht maar blijven de basisscholen open.

‘Geen effect op ziekenhuispiek’

Een strenger maatregelenpakket heeft mogelijk geen effect op de piek in de ziekenhuizen, stelt Van Dissel. Daarbij gaat hij er dan wel vanuit dat de gedeeltelijke lockdown werkt – dan zou de piek in de ziekenhuizen komende week al moeten zijn. Wel zou het aantal besmettingen sneller dalen door een verstrenging van de maatregelen. Ook dat speelt een belangrijke rol in de besluitvorming, benadrukte minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) afgelopen dinsdag op de persconferentie. Het is daarom ook mogelijk om strengere maatregelen voor bijvoorbeeld twee weken af te kondigen en daarna weer terug te vallen op de huidige maatregelen.

Het is de vraag hoeveel dat uiteindelijk oplevert: als de strengste variant die het RIVM doorrekende voor twee weken geldt, duurt het tot in januari tot de coronacijfers tot een acceptabel niveau zijn gedaald. Pas dan is het aantal positieve tests zo ver gedaald dat Nederland terug kan naar het laagste waarschuwingsniveau in de routekaart.

Van Dissel benadrukte dat er ook naar de maatschappelijke en economische gevolgen van de maatregelen gekeken moet worden. Sommige regels zouden daarom al eerder dan janari versoepeld kunnen worden. Ook Rutte speculeerde daar vorige week in het Kamerdebat op: „We moeten terug naar 50 besmettingen per 100.000 inwoners per week. Maar je hoeft daar niet helemaal op te zitten voor je kunt versoepelen.”