Schrijfles in de gevangenis: ‘De gevangene wordt aspirant-schrijver’

„Aanvankelijk dacht ik dat het niet ethisch was om te doen, maar de gedetineerden van mijn schrijfcursus kwamen er zelf mee: je bent toch schrijver, dus natuurlijk maak je dan aantekeningen”, vertelt auteur Christine Otten (1961) door de telefoon. Donderdag is de try-out van de door haar geschreven theatermonoloog Een van ons. Hierin vertelt gevangene Luc hoe hij probeert te overleven in de gevangenis waar hij levenslang zit, hoe hij zich ontfermt over een jongen met schrijfambities en over de docent van een tweewekelijkse schrijfcursus.

Lees ook de recensie van het boek ‘Een van ons’: Zo moet het zijn levenslang gestraft te zijn

De monoloog is gebaseerd op Ottens roman Een van ons, die in februari van dit jaar verscheen. Enkele jaren geleden had ze samen met de schrijvers Manon Uphoff en Herman Koch ook al gewerkt aan de Gevangenismonologen, die in het hele land werden uitgevoerd. Een van ons is er geen vervolg van, „dit is fictie, maar wél geïnspireerd op mijn ervaringen in de gevangenis”, aldus Otten, maar het succes van de Gevangenismonologen was wel een reden voor Otten om verder te gaan met het idee van een monoloog uit een gevangenis.

„Toen de lockdown begon en ik ook niet meer naar gevangenissen zou gaan om voor te lezen uit mijn roman, besloot ik het boek om te bouwen tot een monoloog. [Acteur] Kenneth Herdigein had tijdens de presentatie van de roman het eerste hoofdstuk voorgelezen en gezegd: als je er nog wat mee gaat doen, ik houd me aanbevolen,” vertelt Otten over de oorsprong van het stuk. Gitarist Lorijn von Piekartz werd erbij gevraagd voor de muziek, Kasper Kapteijn doet de regie.

Zelf geeft Otten sinds vier jaar elke twee weken les aan gedetineerden – net als het personage in de roman en de vrouw waar het uitgebreid over gaat in de theatermonoloog. Dat doet ze in de Penitentiaire Inrichting Heerhugowaard, maar sinds corona geeft ze haar lessen online. Het is niet voor iedereen even gemakkelijk, maar ze geeft ze nog steeds schrijfopdrachten mee en krijgt verhalen opgestuurd.

Gesprek met ex-gedetineerde

De roman heeft ze teruggebracht tot een monoloog van 8.000 woorden. In anderhalf uur vertelt Kenneth Herdigein, in de rol van Luc, over de gesprekken die gevoerd worden in de groep en hoe hij daar tegenaan kijkt. Zelf schrijft Luc zijn memoires, maar hij wil niet meedoen aan de schrijflessen. Net als de rest is hij „op zoek naar de zin van het bestaan”, legt Otten uit. Na de voorstellingen is Marwan er. Hij is een ex-gedetineerde, die indertijd deelnam aan de schrijfgroep in Heerhugowaard. Hij beantwoordt eventuele vragen uit het publiek.

Zowel in de monoloog als in de daadwerkelijke lessen merkt Otten dat de gevangenen in de schrijfgroep zichzelf kunnen zijn: „in plaats van gevangene ben je dan aspirant-schrijver. Niet iedereen heeft de ambitie schrijver te worden, sommigen willen verhalen schrijven voor hun kinderen of om zichzelf te herontdekken”. Wat haar opvalt is dat de teksten vaak origineel zijn, en niet vast zitten in een vorm of stijl die we gewend zijn.

In de theatermonoloog stelt Luc vast dat de docent niet eens vraagt waarom hij er zit. Zo werkt dat in de gevangenis zelf ook, legt Otten uit. „Ze zitten daar omdat ze iets gedaan hebben, het idee van schuld speelt soms ook in die verhalen, maar als je daar binnenkomt en je hebt een oordeel over de gevangenen dan werkt dat niet. In de schrijversgroep doet het er ook niet meer toe wat iemand heeft gedaan, maar om hoe iemand zichzelf opnieuw vorm geeft of ontdekt.”

Inmiddels is de Stichting Blocknotes in het leven geroepen met het idee dat de komende jaren zulke initiatieven zich op meerdere plekken ontplooien.