De Turkse pro-regeringskrant Sabah opende maandagochtend met de kop: ‘Macron en Wilders, de twee gezichten van haat en racisme in Europa’. Aanleiding is de felle woordenstrijd van dit weekend tussen president Erdogan, diens Franse ambtgenoot en de Nederlandse parlementariër, tegen wie Erdogan aangifte heeft gedaan. Beide politici zijn een ideaal doelwit voor de Turkse president, die een diplomatiek conflict met Europa goed kan gebruiken om de aandacht af te leiden van zijn economische en politieke problemen.
Nu de Turkse economie afstevent op een tweede recessie in twee jaar, en de oppositie bloed ruikt, grijpt Erdogan naar onorthodoxe middelen om zijn populariteitscijfers op te krikken. Om de steun van nationalistische kiezers te behouden mengt hij zich in het ene na het andere militaire conflict in de regio: Syrië, Libië, Irak, Azerbeidzjan. Buitenlandbeleid is voor hem altijd een verlengstuk geweest van binnenlandse politiek.
Daarnaast voert Erdogan een voortdurende cultuurstrijd, die in de regeringsgezinde media veel meer aandacht krijgt dan de pandemie en de economische malaise. Zo heeft zijn regering de aanval geopend op de lgbti-gemeenschap, een ideale zondebok. Of denk aan heropening van de Hagia Sofia als moskee, een lang gekoesterde wens van conservatief-religieuze Turken. Daarbij presenteert Erdogan zich steeds nadrukkelijker als de leider van de islamitische wereld.
En een conflict met Europese politici die de islam aanvallen is daar uitermate geschikt voor. Wilders twitterde zaterdag een spotprent van Erdogan met een bom als hoofddeksel, een verwijzing naar de Deense Mohammed-cartoon. „Terrorist”, was het commentaar van de PVV-leider. Erdogan sloeg in een toespraak hard terug. „Er is een Nederlander, een slechte imitatie van een parlementariër. Anders dan hij keuren wij racisme niet goed. Voor fascisten is geen plaats in Turkije.”
Ondanks de binnenlands politieke overwegingen maakt de Turkse regering zich wel degelijk oprecht zorgen over de groeiende islamofobie in Europa. De maatregelen van de Franse regering tegen het ‘islamitisch separatisme’, en de uitspraken van Macron over de ‘crisis in de islam’ en de noodzaak tot hervorming van het geloof, worden in het verlengde daarvan gezien. Volgens de Turken zullen de islamofobie en vreemdelingenhaat in Frankrijk hierdoor alleen maar toenemen.
„De situatie in Frankrijk is een reflectie van een wereldwijde trend: de toename van islamofobie en racisme”, zegt Enes Bayrakli, Europa-expert van de regeringsgezinde denktank SETA en co-auteur van het Europese Islamofobie Rapport, dat de denktank sinds 2015 jaarlijks publiceert. „Dit gebeurt niet alleen in Europa, maar ook in de Verenigde Staten, China, India en Birma. Deze ontwikkeling is het resultaat van 11/9 en de oorlog tegen terreur, die leidde tot de demonisering van moslims.”
De Turkse regering heeft gezien hoe de vluchtelingencrisis in de zomer van 2015 leidde tot groeiende xenofobie in Europa en de opkomst van extreemrechtse partijen. De vrijheid van moslims om hun geloof te belijden werd in sommige Europese landen juridisch beknot.
„Macron staat onder druk in Frankrijk omdat hij is verkozen als de hoop van het liberalisme”, zegt Bayrakli. „Maar hij heeft die belofte niet kunnen inlossen en omzetten in hervormingen. Extreem-rechts rukt op. Om tegenwicht te bieden kopieert Macron de retoriek van extreem-rechts.”
Volgens Bayrakli heeft deze strategie ook elders in Europa haar vruchten afgeworpen. De Oostenrijkse christendemocraat Sebastian Kurz sneed hiermee de extreem-rechtse FPÖ in zijn land de pas af. „Kurz werd de leider van de ÖVP, schoof op naar rechts, kopieerde het islamofobe discours en was in staat om de stemmen van de FPÖ af te pakken. Dit is nu de strategie van centristische partijen in Europa.”
Erdogan presenteert zich als voorvechter voor de ‘onderdrukte moslims’ in Europa. Zijn donderspeeches doen het goed bij moslims in Nederland, Duitsland en andere Europese landen die zich tweederangsburgers voelen. Bayrakli: „Met de verkiezingen in aantocht zullen de spanningen de komende tijd niet uit de lucht zijn.”