Zonder persoonlijk contact worden we ‘digitale lopendebandwerkers’

Efficiënt vergaderen? Heldere doelen stellen? Gezond eten? Sporten? Wat helpt nou om het thuiswerken de komende winter vol te houden, terwijl veel mensen dat al ruim een half jaar doen en er soms „helemaal klaar mee zijn”, zoals de 53-jarige gezondheidszorgpsycholoog Ulrika Leons het omschrijft.

Leons is de directeur van Skils, een organisatie met negentig psychologen, gericht op inzetbaarheid en werkgeluk. Ze merkt bij cliënten dat „de sjeu” ervan af is met het thuiswerken. „In het begin was er nog een soort melige euforie. Overal zag je collega’s digitale borrels en quizjes organiseren. Maar in de loop van de zomer was de nieuwigheid verdwenen. Het enthousiasme raakte op.”

Wij kunnen dan wel klaar zijn met het coronavirus, maar het is niet klaar met ons, heeft minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA) herhaaldelijk gezegd. Bij de laatste persconferentie, vorige week, was de boodschap dat iedereen op afstand moet blijven werken „tenzij het echt niet anders kan”.

Hoe houdt werkend Nederland dat vol? Opvallend genoeg komen onafhankelijk geraadpleegde experts met eenzelfde oplossing die juist in deze tijd zo lastig te realiseren is. Namelijk: menselijk contact, verbinding, persoonlijke aandacht.

„Vitamine A”, noemt Hidde de Vries (41) van The Recharge Company de „extreem belangrijke” rol van het geven en krijgen van aandacht. „Mensen zijn groepsdieren. We hebben elkaar nodig voor ons zelfvertrouwen, om ons goed voelen, om de juiste breinstofjes aan te maken”, zegt De Vries, die zijn trainings- en adviesbureau in vitaliteit en persoonlijke ontwikkeling begon nadat hij zelf als ondernemer bijna een burn-out kreeg.

Sinds begin oktober ziet De Vries dat de betrokkenheid van medewerkers vermindert bij een deel van de organisaties waar hij en zijn team trainingen organiseren - wat nu weer volledig online gaat. „Je merkt de effecten van het gebrek aan persoonlijk contact pas over de langere termijn. Vergelijk het met ongezond eten. Een keertje is niet zo erg. Pas als je het vaker doet breekt het je op.”

Het resultaat? Mensen worden „depri, chagrijnig”, zegt De Vries. Ze worden minder creatief, springen minder bij binnen hun team. „Bij veel bedrijven doen collega’s gelukkig nog enthousiast mee met gemeenschappelijke activiteiten, zoals onze trainingen. Maar elders merk je een passieve houding. Mensen zetten tijdens online bijeenkomsten hun microfoon uit, hun beeld uit. Ze praten niet mee.”

Volgens De Vries, die onder andere trainingen heeft verzorgd voor Unilever, Google en het Ministerie van Defensie, worden de jaarlijkse verzuimkosten in Nederland door burn-outs – 2,8 miljard euro volgens cijfers van het CBS in 2019 – overtroffen door de schade die wordt veroorzaakt door uitgebluste collega’s in het stadium vóór uitval. „Mensen zijn vaak lange tijd aan het onderpresteren. Ze maken fouten. Ze klagen. Dat zuigt tijd en energie van andere collega’s.”

Thuis zonder partner of gezin

Gz-psycholoog Leons van Skils, dat onderdeel is van Zorg van de Zaak, een netwerk van arbodiensten , observeert dat werkenden zonder partner of gezin bovengemiddeld veel last hebben van het gebrek aan persoonlijk contact met collega’s. „Bedrijven met veel jonge mensen in dienst, een groep die vaker dan gemiddeld alleen woont, maken zich daar terecht zorgen over. Ze vertellen ons dat sommigen vereenzamen.”

In een onderzoek van het Werkgeluk Instituut Nederland gaven alleenstaanden hun werkgeluk vóór corona een 7,4 en was dat in juni gedaald naar een 6,9. Dat geeft een indicatie van het belang van persoonlijk contact. Medewerkers met een partner of kinderen beoordelen hun werkgeluk op dat moment nog nagenoeg hetzelfde.

We zijn moe van de technologie waarmee we op afstand kunnen doen wat we het liefst in persoon doen

Ulrika Leons psycholoog

Leons stelt dat de oplossing slechts in beperkte mate kan liggen in een nieuwe ronde digitale borrels, pubquizen en andere vormen van vrij oppervlakkig online contact. „We zijn moe van de technologie die ons moet helpen om op afstand te doen wat we het liefst in persoon doen. Het organiseren van informele momenten op internet mensen gaat tegenstaan.”

De psycholoog observeert dat sommige mensen die maandenlang alleen thuiswerken gevoelens van vervreemding ervaren. Ze weten dat hun werk een klein onderdeel vormt van een geheel, maar hun gevoel voor dat geheel vervaagt. Net zoals Karl Marx ooit beschreef bij arbeiders aan de lopende band. Leons: „Dit treft vooral mensen die de hele dag in hun eentje achter de computer solistisch werk verrichten. Zonder persoonlijke connectie veranderen ze in digitale lopendebandwerkers. ”

Volgens haar is wezenlijk persoonlijk contact de enige échte manier om de voorraad oxytocine, het hormoon dat vrijkomt als mensen zich verbonden voelen met elkaar, aan te vullen. Liefst in persoon en natuurlijk netjes volgens de coronaregels.

Met een beetje creativiteit valt er volgens Leons best wat te organiseren. „Managers kunnen één op één met hun medewerkers afspreken. Maak een wandeling buiten en praat bij”, zegt Leons. „Mensen kunnen ook één of twee collega’s thuis uitnodigen en op gepaste afstand samen werken. Je zult zien dat het de creativiteit en het werkplezier bevordert.”

Juliette van Hessen (31), mede-oprichter van Energy Up, gelooft ook dat aandacht en persoonlijk contact in deze fase van „het grote thuiswerkexperiment” zowel het belangrijkste probleem én de belangrijkste oplossing is. „Dat is ook wat ik zelf het meeste mis, terwijl ik verder fitter ben dan ooit,” zegt Van Hessen, die samen met haar broer en compagnon Jochem van Hessen vitaliteitsprogramma’s verzorgt voor organisaties als FrieslandCampina, PWC en de Gemeente Amsterdam.

„In mijn werk haalde ik altijd enorm veel inspiratie uit persoonlijke ontmoetingen”, zegt Van Hessen. „Nu volg ik vanuit huis veel webinars en online lezingen, maar dat is niet hetzelfde.”

Samen sporten onder werktijd

Belangrijk, zegt zij, is dat leidinggevenden duidelijk en herhaaldelijk zeggen dat ze het toejuichen dat het personeel tijd steekt in hun welzijn en persoonlijk contact. Ook onder werktijd. Vaak werkt het goed, zegt Van Hessen, dat „de baas” aangeeft dat daar uren voor zijn is en dat medewerkers vervolgens zelf organiseren wat ze doen. „Zeg bijvoorbeeld: ga vooral samen sporten online. Juist als collega’s de invulling verder zelf bedenken, is de betrokkenheid groter.”

Managers kunnen één op één met hun medewerkers afspreken. Maak een wandeling buiten en praat bij

Juliette van Hessen oprichter Energy Up

Van Hessen, die technische aardwetenschappen studeerde en vervolgens meerdere opleidingen rond vitaliteit en persoonlijke ontwikkeling deed, geeft die tijd ook aan haar eigen team. „Bij Energy Up sporten we ’s middags samen online. En iedere week vertelt een andere collega over een thema dat hij of zij leuk of belangrijk vindt. Ik leid bijvoorbeeld binnenkort een gesprek via Zoom over de nieuwe documentaire van David Attenborough. Maar een collega kan ook iets doen over de hersenen, of over schilderen. Als je hart er maar ligt.”

Maar ook zij concludeert dat elkaar in persoon ontmoeten veel toevoegt. „Via Energy Up hebben we laatst een enquête gehouden over werken in coronatijd. Het bleek dat het niet zien van collega’s de sterkste negatieve impact had op het werkgeluk.” Net als Leons pleit ze ervoor om, binnen de geldende regels, met elkaar af te spreken. „Ga samen wandelen of lunchen. En praat vooral ook over andere dingen dan werk. Hoe gaat het met de kinderen? Met de verhuizing?”

Hoewel gezelligheid en „fun” belangrijk zijn, adviseert Van Hessen om zwaardere onderwerpen niet te mijden – of een gesprek nou offline of online is. Praten over lastige ervaringen zorgt bij uitstek voor verbinding. „Ik zie volop kansen om ook in deze tijd te floreren, maar dat neemt niet weg dat het voor veel mensen een onzekere periode is,” zegt ze. „Benoem dat eerlijk. En kijk hoe je elkaar kunt helpen om hier doorheen te komen.”