„We werden gek van alle meningen en meninkjes,” zegt Clairy Polak, presentator van Het Filosofisch Kwintet. „Mensen met tegengestelde meningen worden op tv tegenover elkaar gezet, en dan maar hopen dat het botst. Er wordt vooral gekeken naar de mate waarin het geluidsmetertje uitslaat. Zonder te kijken in hoeverre de ene mening even zwaar weegt als de andere.”
Daarom doet Het Filosofisch Kwintet het anders. Zondag is een speciale uitzending van dit bijzondere praatprogramma van omroep Human, dat al tien seizoenen tracht om niet de mening centraal te stellen, maar de bevinding. Niet het praten, maar het luisteren. Ieder seizoen wordt één onderwerp uitgediept. Zo buigt Polak zich dit keer, samen met Denker des Vaderlands Daan Roovers en drie wisselende gasten, over media, macht en manipulatie. Deze extra uitzending gaat over de cancel culture: hoe op sociale media mensen met een andere mening door de tegenstanders snel worden afgeschreven. NRC-columnist Stephan Sanders, een van de gasten, doopt het dan ook de ‘afschrijfcultuur’.
Polak en hoofdredacteur Marc Josten vertellen waarom hun Filosofisch Kwintet anders is dan alle andere programma’s.
Marc Josten: „In de media moet alles sneller en korter. Het gesprek waarin je echt de ruimte krijgt, is er bijna niet meer. Wij willen daar graag een praatprogramma tegenover stellen waarin de regels van de dialectiek hoog worden gehouden. Jij vertelt wat, ik luister goed en leg er dan wat naast. Dat tilt jou weer op, en zo komen we steeds een stapje hoger.”
Het gaat, stelt Polak, om het uitstellen van het waardeoordeel: „We willen eerst zoveel mogelijk perspectieven belichten alvorens we een oordeel vellen. Ik moest daar aan wennen, ik ben ook een kind van mijn tijd, gewend om alles in oordelen te rangschikken. Maar het bevalt me zeer.”
Wie op basis van de titel overigens denkt dat programma gaat over het wezen van alle dingen, of over de zin van het zijn, kan opgelucht dan wel teleurgesteld zijn. Het Filosofisch Kwintet gaat over concrete, actuele kwesties. Het is meer de aanpak die verschilt. Polak en Josten vinden het echter wel degelijk een filosofisch programma. Polak: „We proberen dilemma’s in woorden te vatten, en daar weer vragen bij te stellen. Het is een oefening in nadenken. We nemen een begrip in handen en we proberen dat een paar keer rond te draaien en van alle kanten te bekijken.”
Josten: „Dit is publieksfilosofie. We zoeken naar een helikopterview bij de onderwerpen van deze tijd, maar wel zo concreet mogelijk.”
Het programma is losjes gemodelleerd naar Das Philosophische Quartett (2002-2012) op de Duitse zender ZDF, met de bekende filosofen Peter Sloterdijk en Rüdiger Safranski. Josten ging ter voorbereiding naar Mainz om aan de eindredacteur te vragen: wat als je opnieuw kon beginnen, wat zou je dan anders doen? De man antwoordde: „We hebben hier twee filosofen zitten en daar is af en toe niet doorheen te komen.”
Polak: „Ik kon het soms ook niet volgen.”
Josten: „Peter Sloterdijk is die freischwebende Intelligenz in het kwadraat, hij kan volzinnen maken van drie minuten, en dan lopen ze nog. Het programma had geen regie. Dus die eindredacteur zei: „Als ik het opnieuw kon doen, zou ik één filosoof nemen, en één moderator.” Dus zit in de Nederlandse versie Polak aan het hoofd om het gesprek in goede banen te leiden en de begrijpelijkheid te bewaken. Als er eens een moeilijk woord valt, vraagt zij wat het betekent. Polak: „Daarnaast heb ik de vaste filosoof, de stamgast. Die waakt ervoor dat het gesprek inhoudelijk niet alle kanten op waait. Die het denken bewaakt aan tafel.”
Het programma is niet uit op een twistgesprek, maar op doorgronden, zegt Polak: „Dus we selecteren de gasten op diverse expertises. Zodat ze het onderwerp vanuit verschillende invalshoeken kunnen belichten. We zoeken naar mensen die niet uitgaan van een vaste mening, maar die hardop durven nadenken, en die bereid zijn naar een ander te luisteren. Daarmee maak je jezelf kwetsbaar. Niet iedereen is bereid zich daaraan over te geven.”
Dit is een programma dat Human uit overtuiging maakt. Josten: „Een hoogmis voor mensen die nadenken over waar we mee bezig zijn, ten bate van de groeiende bewustwording van de seculiere samenleving.”