Op Greta Thunberg krijgen klimaatontkenners geen grip

Waarom ging Greta Thunberg in 2018 viraal? De Zweedse documentairemaker Nathan Grossman zag het niet aankomen, zegt hij wanneer ik hem spreek via Zoom. In augustus 2018 wees een kennis hem op een vijftienjarig scholiertje dat in haar eentje in schoolstaking ging voor het Zweedse parlement als protest tegen de opwarming der aarde.

Zo treffen we haar in I Am Greta. Een ernstig meisje met een rond hoofd en vlechtjes die veel jonger lijkt dan 15 jaar. Met een bord: ‘Skolstrejk För Klimatet’. Grossman: „Het was bij mij om de hoek, dus waarom niet? Als documentairemaker film je van alles en soms leidt dat ergens toe. Greta vond ik wel meteen interessant. Ze was erg slim, direct en welbespraakt, echt een karakter. Ik dacht: zal ik een serie maken over kinderactivisme? Ook ik werd door het nieuws ingehaald.”

We zien dat gebeuren in I Am Greta. Voorbijgangers raken met haar in gesprek. Scholieren gaan bij haar zitten en delen haar stencils uit. Grossman: „Er kwam in 2018 een verkiezing aan, we hadden een heel hete zomer achter de rug, met veel bosbranden. Dat is in Zweden ongewoon, dus was er veel aandacht voor het klimaat. Greta werd heel snel een grootheid in Zweden.” Dat trok weer de aandacht van de Verenigde Naties, die haar uitnodigde om in december 2018 op de klimaattop te Katowice iets te zeggen ‘namens de jeugd’. Dat bleek een kantelpunt. Greta Thunbergs heldere, strenge speech ontketende een wereldwijde golf schoolstakingen op vrijdag. Greta reisde ze af, per trein en elektrische auto. Toen ze in 2019 werd uitgenodigd om de VN in New York toe te spreken, nam ze een jaar vrij van school. Na een slopende zeilreis, een stunt om te tonen dat klimaatneutraal reizen nu onmogelijk is, vloog Grossman terug naar Zweden.

Tijd voor paniek

I Am Greta is een intieme film over de grootste kwestie van onze tijd. We rijden naar ‘kantelpunt’ Katowice mee op de achterbank van vader Svante Thunbergs elektrische auto, met 25 blikken organische bonen en 15 pakken bonenpasta in de achterbak - vader Svante voedde Greta op toen moeder Malena Ernman nog de wereld rondvloog als operazangeres. Het verhaal is bekend: als achtjarige raakte Greta in 2011 geobsedeerd door de klimaatcrisis, werd gedeprimeerd en kreeg een eetstoornis. Ze kreeg als diagnose asperger, een compulsief-obsessieve aandoening, selectief mutisme, maar zou haar levenslust hebben hervonden toen het gezin klimaatneutraal ging leven: veganistisch, recyclend, upcyclend.

In Katowice zien we de eerste verzoekjes om selfies (Grossman: „Wel het laatste wat Greta boeit”) . Waarna de schoolstakingen wereldwijd losbarsten en groten der aarde zich om Greta verdringen: president Macron, de paus, John ‘order!’ Bercow, Arnold Schwarzenegger. Greta voelt zich „niet op haar gemak in die paleizen en kastelen”, zegt ze. Haar ongeduld groeit als ze in Brussel beseft dat ze alleen met haar op de foto willen om de indruk te wekken dat ze iets doen. Haar retoriek wordt schriller. De aarde staat in brand, het is tijd voor paniek. Na de barre zeiltocht naar de VS lijkt het haar boven het hoofd te groeien; ze barst in tranen uit, gromt bij de VN in New York: „hoe durft u” en „schaam u”. Wat gebeurt er als ik gewoon ga gillen, peinst ze dan.

Lees ook een column van Martijn Katan over Greta Thunberg: Verdient Greta de Nobelprijs?

Ze lijkt tijdig gestopt; I Am Greta is een terugblik. Greta Thunberg, nu 17 jaar, gaat weer naar school. Los van haar toekomstige rol in de milieubeweging, zoals 2019 wordt het nooit meer. Klimaatontkenners kregen geen grip op haar: zo klein, zo ernstig, zo scherp. Je kon haar afschilderen als getraind aapje, product van een uitgekiende media-strategie, geestesziek: het werkte niet echt. Er waren gênante episodes, zoals een Amerikaanse president die op Twitter een scholier trolde („Chill, Greta, chill”). Of Jair Bolsonaro die haar „een mormel” (pirralha) noemde, wat Thunberg als geuzennaam gebruikte.

Spotten met haar uiterlijk of autisme: het lijkt van haar af te glijden. In I Am Greta krijgt ze de slappe lach – ze lacht én danst – bij het voorlezen van haatmail. Alleen Poetin raakt een snaar als hij haar „idealistisch en oprecht, maar misleid” noemt; haar klimaatneutrale levensstijl vindt hij een luxe die Afrika zich niet kan en wil veroorloven. Dat is een argument.

Geïsoleerd

I Am Greta toont een nerdy Pippi Langkous met een scherp brein en laser-achtige focus, emotioneel een beetje kinderlijk en soms hulpeloos. Geïsoleerd ook: een band heeft ze alleen met pa en ma, haar hondjes Roxy en Moses, paarden. I Am Greta wekt niet de indruk kritisch of reflexief te willen zijn; Grossman is een activistisch documentairemaker die soms vooral critici van repliek lijkt te dienen. Greta Thunberg een marionet? We zien hoe ze haar vader wegjaagt als hij een speech tracht af te zwakken. Grossman wil geen fenomeen duiden of ontraadselen. Dit is een succesverhaal.

Het coronavirus schoof in maart het klimaat en Greta Thunberg uit het nieuws. Nathan Grossman zat lang te dubben of hij de pandemie zou opnemen in I Am Greta. „Er is een link. Net als in de klimaatcrisis draait het om al dan niet luisteren naar de wetenschap, om pogingen om van de wetenschappelijke consensus een politiek standpunt te maken. Ik zie wel iets positiefs in de coronacrisis. Als de dreiging maar groot en acuut genoeg is, zijn we best in staat tot collectieve actie. Bij het klimaat ervaren we de dreiging nog niet als acuut genoeg.” Hij liet de pandemie er buiten: te ingewikkeld. Bovendien: „Als de pandemie gaat liggen, staat het klimaat gewoon om de hoek te wachten.”