‘Cultuursubsidie werd door willekeur een zooitje’

Verhalen beginnen meestal bij het begin; dit verhaal (‘Hoe kunst en cultuur door willekeur een zooitje werd’) begint op het eind. Het is 3 augustus 2020. Het Amsterdams Fonds voor de Kunst (AFK) maakt bekend wie wel en wie geen (of minder) subsidie krijgt. Voor de teleurgestelde aanvragers komt de bekendmaking als een doodsklap, bovenop de zweepslagen van corona. Overleven wordt het niet. Nu definitief niet.

Ik schrijf dit met verschillende petten op. Als innige liefhebber van kunst en cultuur raakt mij het lot van gezelschappen die geen of minder subsidies van het AFK hebben ontvangen. Als trouwe bezoeker van het Vondelpark Openluchttheater en het Amsterdamse Bostheater kan ik me onmogelijk neerleggen bij de beslissing van het AFK en het Amsterdamse college om hen geen subsidie te verlenen. Als Theater De Roode Bioscoop de deuren straks moet sluiten, accepteer ik dit als vrijwilliger niet. En als Museum Het Schip en het ZID Theater uit mijn stadsdeel dreigen te verdwijnen, zeg ik als (lokale) politica: „Ho! Wacht effe!”

Voor hen opkomen wordt wellicht gedreven door een persoonlijk motief, toch bezielt mij iets anders: het onrecht bevechten. Want hier in Amsterdam gebeurde iets wat niet eerlijk is. Waar willekeur regeert, heerst onrechtvaardigheid. De wetten en de regels van een rechterlijke staat zijn er juist om willekeur tegen te gaan. Zodoende bestaan er allerlei commissies om objectieve besluiten te nemen. Of om het (gemeenschappelijke) geld te verdelen.

Het AFK heeft die taak in 2016 gekregen en vanaf 2017 beheert het AFK een groot deel van de Amsterdamse kas voor kunst en cultuur. Het gemeentebestuur is de feitelijke opdrachtgever. De gemeenteraad heeft geen inspraak noch invloed op de beslissingen van het AFK. Middels een jaarverslag legt het AFK verantwoording af aan de gemeenteraad. Zelden leidt dit tot vragen. Lezen van het 85 pagina’s tellende Jaarverslag 2019 kost best veel tijd. Ik ben me er ook pas in gaan verdiepen na die bewuste 3 augustus. De shock was alom.

In de media lees ik dat „het AFK de toegekende rapportcijfers niet bekendmaakt”. En inderdaad, ik kon ze nergens vinden en de culturele instellingen die ik heb gesproken hebben ze ook niet. In het overzicht van het AFK staan alle aanvragen op alfabetische volgorde, inclusief de wel of niet toegekende subsidie. Individuele beoordelingen zijn ook te lezen. „De adviescommissies hebben hun keuzes gemaakt aan de hand van nieuwe beoordelingscriteria die zijn vastgelegd in de gemeentelijke Hoofdlijnen Kunst & Cultuur 2021-2024: artistiek belang, belang voor de stad, uitvoerbaarheid en diversiteit en inclusie.” Aan de hand waarvan bijvoorbeeld „diversiteit en inclusie” wordt gemeten is onduidelijk.

Het Amsterdams Marionetten Theater reageerde in NRC: „We werken met zes nationaliteiten, inclusief een vluchteling uit Iran.” Waarom het ene theatergezelschap op dit punt als zwak wordt beoordeeld en slechts een „voldoende” krijgt op het punt „belang voor de stad” en toch de aangevraagde subsidie volledig ontvangt, en op grond waarvan een ander wordt gekort of helemaal niks krijgt, valt uit de beoordelingen niet af te leiden. Geen instelling die weet waarom het op die ene plek in de rangorde staat. Bovendien is er alleen een ranglijst „onder de budgettaire zaaglijn”, ofwel een overzicht op volgorde van waardering van de positief beoordeelde instellingen die geen subsidie ontvangen omdat het geld op was.

En toen kwam de tweede golf van willekeurigheid. Op advies van het AFK besloot het college (met instemming van de gemeenteraad) dat de subsidieaanvragen van elf theaterinstellingen alsnog gehonoreerd gaan worden. Waarom deze elf opeens wel en niet alle 28 theaterinstellingen die een positieve beoordeling kregen maar honorering misliepen? En waarom geen enkele redding voor de afvallers in de categorie muziektheater?

Er kwam ook geen extra geld vrij, er vonden alleen allerlei budgetverschuivingen plaats. Het ging ten koste van jonge makers. „Meer erfgoed, minder nieuwe kunstprojecten?” luidde dan ook de vraag, nadat wethouder Meliani een grote greep deed uit de regeling projectsubsidies voor de redding van Museum Ons’ Lieve Heer op Solder. De kunsten moeten op geen enkele manier tegen elkaar worden uitgespeeld. Deze hap-snap-oplossingen tasten echter de solidariteit aan en de samenwerking binnen de sector. Als lobbyen loont, en we de regels tijdens het spel gaan veranderen, dan kweekt democratie onvrede en wantrouwen.

Qua „waardering” staat Ons’ Lieve Heer op Solder onder Museum Het Schip, dat slechts een derde van de totale exploratiebegroting heeft aangevraagd bij het AFK. De onmisbare bijdrage werd volledig toegekend, maar vanwege geldgebrek alleen deels gehonoreerd. Daarmee komt Het Schip jaarlijks 1,5 ton tekort. Een ramp.

Het geld bij de één weghalen om een ander te redden is niet eerlijk, maar kan worden gedoogd in geval van nood. Oké. Maar dat dit losgepeuterde bedrag zo maar aan iemand wordt uitgekeerd, zonder tussenkomst van het AFK, zonder dat deze of andere instellingen zelf een (extra) aanvraag moet(en) indienen is pijnlijk. Waar is de wet? Waar zijn de regels? Was het niet logischer en eerlijker (die ranglijsten bestaan immers niet voor niks) om die 6 ton aan het totale erfgoedbudget toe te voegen? Museum Het Schip zou dan de reeds toegekende subsidie ontvangen en het resterende bedrag zou verder verdeeld worden conform de ranglijst.

Wat mijn hart het meest doet krimpen is de nonchalante houding van het AFK: „Zo hard is dit systeem.” Ofwel: bekijk het maar.

De afwegingen van het AFK kloppen niet. In plaats van dit hap-snap herstelwerk, dat alleen tot meer oneerlijkheid, onduidelijkheid en onrechtvaardigheid leidt, kunnen we beter alles overnieuw doen.

Lees ook het opiniestuk van de directeur van Museum Het Schip: Hoge ogen, toch geen subsidie