Rechter: farmaceut hield concurrent van de markt

Patenten zijn bedoeld om innovatie te stimuleren, zeer grote investeringen te compenseren en omvangrijk onderzoekswerk te belonen. Maar in de wereld van de farmaceutische industrie zoeken juristen naar allerlei sluiproutes om een medicijn zo lang mogelijk exclusief (lees: duur) op de markt te houden.

Woensdag won Menzis een in dat kader bijzondere rechtszaak. De rechtbank in Den Haag oordeelde dat de Brits-Zweedse farmareus AstraZeneca een schadevergoeding moet betalen aan de verzekeraar. De farmaceut heeft zich ten koste van Menzis verrijkt met een middel tegen schizofrenie en bipolaire stoornissen.

Het gaat om het medicijn Seroquel (werkzame stof quetiapine), een antipsychoticum. Het patent erop is in 2012 verlopen, maar AstraZeneca bracht opvolger Seroquel XR op de markt. De werkzame stof is dezelfde, maar deze variant geeft de stof trager af in het lichaam. AstraZeneca wist er een nieuw patent mee binnen te harken.

In 2014 besliste het gerechtshof Den Haag dat het patent onterecht was – het systeem van vertraagde afgifte van een werkzame stof bestaat al lang en is weinig innovatief meer te noemen.

De rechtbank verwijt AstraZeneca nu niet dat het patent later ongeldig zou blijken. Waar de farmaceut wel de fout mee inging, was een kort geding waarmee het bedrijf in 2013 een van zijn concurrenten van de Nederlandse markt hield. Toen al bestond een serieuze kans dat het patent zou worden ingetrokken. In 2012 had het High Court in Engeland het octrooi daar bijvoorbeeld al niet inventief en dus ongeldig verklaard.

Goedkopere tablet

Door het kort geding dat AstraZeneca aanspande tegen een concurrent, durfde geen van de andere farmaceuten met het middel de markt op, terwijl sommige alle voorbereidingen hadden getroffen. Zo wilde de farmaceut Accord het middel aan Menzis verkopen voor een prijs die slechts een veertigste bedroeg van wat AstraZeneca voor een tablet rekende.

Menzis had een schadevergoeding van ruim 4 miljoen van AstraZenecageclaimd in de zaak waarin woensdag uitspraak werd gedaan. De rechtbank vindt dat bedrag te hoog. De zorgverzekeraar moet daarom een nieuwe berekening maken. Het definitieve oordeel over de schadevergoeding volgt volgend jaar.

Deze zaak is de eerste van een Nederlandse verzekeraar tegen een farmaceut over het ten onrechte oprekken van een patent. De uitspraak maakt echter niet meteen de weg vrij voor andere verzekeraars om ook schadevergoeding te claimen bij de farmareus. Menzis hoopte dat AstraZeneca zich neerlegt bij het vonnis, maar de „verraste” farmaceut hintte woensdag meteen al op een hoger beroep. „We beraden ons op verdere stappen.”

Deze rechtszaak gaat over een klassiek voorbeeld van evergreening, zegt patentrechtexpert Ellen ’t Hoen. Die term wordt gebruikt voor strategieën om winstgevende marktexclusiviteit op te rekken. Fabrikanten passen een oorspronkelijke werkzame stof enigszins aan, presenteren het als grote innovatie en vragen opnieuw patent aan. ’t Hoen: „Wat hier natuurlijk speelde, is dat AstraZeneca willens en wetens een zwak octrooi gebruikte om een hoge prijs te vragen.”

Evergreening, zegt ’t Hoen, zit in het hart van hoe de farmaceutische industrie z’n producten positioneert. Daarom zal de rechtszaak een stimulans zijn om ook andere octrooien aan te vechten, denkt ’t Hoen. „Tot nu toe deden vooral nongouvernementele organisaties dat.”

Voor verwerving en verlenging van marktexclusiviteit bestaan allerlei tactieken. Soms worden bestaande medicijnen opgekocht en wordt marktexclusiviteit aangevraagd via Europese stimuleringsregels voor zeldzame ziekten – waarna de prijs tientallen, soms honderden keren hoger wordt. Dat fenomeen wordt ook wel medicijnkaping genoemd.

Soms is er niks nieuws aan een middel, maar worden nieuwe patenten aangevraagd voor een andere indicatie – een (net) andere ziekte. Een andere manier is zoveel octrooien verzamelen voor een medicijn dat andere farmaceuten de concurrentie minder snel aandurven. Op het goed verkopende antireumamiddel Humira van farmareus Abbvie werden bijvoorbeeld 247 octrooien aangevraagd in de VS, waarvan er 136 werden toegekend.

„De industrie gebruikt een heel scala aan manieren om patenten te rekken”, zegt ’t Hoen, „en veel daarvan zijn helemaal niet tegen de wet. Daarom zeg ik: het systeem moet goed onder de loep worden genomen. In dit geval had het Europese octrooibureau nooit een octrooi mogen afgeven. Het zou veel beter zijn als dit patent van AstraZeneca er vooraf uit was gefilterd, zodat landen er geen jarenlange procedures over hoeven voeren.”