De premier beweegt ook in deze crisis rustig met het publieke gemoed mee

De maatregelen die hij aankondigde waren ernstig en ingrijpend, maar premier Mark Rutte had op dinsdagavond weinig woorden nodig om miljoenen tv-kijkers van die ernst te overtuigen. Rutte had een kort verhaal voorbereid over solidariteit in moeilijke tijden. Hij had de dag ervoor via een online verbinding een „lang en indrukwekkend gesprek” gehad met zeven mensen met een beperking of een chronische aandoening. „Hun leven is totaal veranderd.” Rutte had het over „eenzaamheid”, „psychische druk” en „persoonlijk leed”. Zo leidde hij de aankondiging van een ‘gedeeltelijke lockdown’ in: als een empathische premier, die niet anders kón dan „streng” zijn. „We moeten strenger zijn op onszelf en strenger op ons eigen gedrag.”

Hij werd ertoe gedwongen door de omstandigheden, erkende Rutte. De opmars van het coronavirus gaat te hard. Hij had, achteraf, gewild dat „de communicatie scherper was”. Maar het was een grote ommezwaai voor Rutte. Hij brak, op de vooravond van de tiende verjaardag van zijn premierschap, met zijn kijk op de wereld. Deze woensdag is het tien jaar geleden dat Rutte I aantrad, een minderheidskabinet van VVD, CDA en gedoogpartner PVV. De VVD’er Mark Rutte heeft in zijn jaren als minister-president, ook in de coronacrisis, altijd het belang benadrukt van de eigen verantwoordelijkheid van burgers. Rutte had het de laatste maanden niet graag over regels en handhaving, hij sprak liever over „afspraken” met burgers. En, zei hij meer dan eens: „Ik ben geen dictator.”

Lees ook deze analyse van tien jaar premierschap van Mark Rutte: Zonder ideologie heb je weinig te vrezen

Zware test

De coronacrisis is de zwaarste test voor Ruttes premierschap – niet één keer, maar telkens weer. Wat vandaag een goed idee lijkt, kan over een week volkomen achterhaald zijn. De publieke opinie fluctueert met het virus mee. Knulligheden, zoals de kwestie-Grapperhaus, kunnen het draagvlak serieus beschadigen. Niemand weet wanneer het voorbij is, en tot die tijd moet zijn derde kabinet (VVD, CDA, D66, ChristenUnie) met miljarden smijten om de economie in leven te houden. In het kabinet sluimert een somber gevoel over de vooruitzichten voor de langere termijn. Steunpakketten kunnen we nog wel een paar keer uitdelen, wordt daar gezegd, maar de economie komt hoe dan ook zwaar beschadigd uit de crisis.

Premier Rutte heeft nog altijd het vertrouwen van het grootste deel van de bevolking, bleek vorige week uit een peiling van I&O Research. Zijn betrouwbaarheid is sinds maart gestegen van 52 naar 70 procent. Hij wordt volgens het onderzoek gezien als „integer, sober, redelijk consistent en niet bovenmatig ijdel”. Ter vergelijking: het percentage respondenten dat vicepremier en CDA-lijsttrekker Hugo de Jonge betrouwbaar noemt, nam nauwelijks toe (van 41 naar 43 procent).

De crisis heeft, in de ogen van kiezers, het imago van Rutte goed gedaan. Dat komt niet alléén omdat Rutte lastige vragen in het verleden gretig uitbesteedde aan zijn vakministers. Het komt ook door wat hij dinsdagavond liet zien: Rutte is bereid mee te deinen op de golven van maatschappelijke sentimenten. Onder een groot deel van de bevolking leeft volgens peilingen al langere tijd het gevoel dat de maatregelen niet alleen strenger moeten, maar ook consequenter moeten zijn. Rutte benoemde dat een paar keer expliciet. Ook wees hij erop dat hij „voor eens en voor altijd” een einde wilde maken aan de discussie over mondkapjes. Hoewel Rutte maandenlang had betoogd dat het dragen van niet-medische mondkapjes ‘schijnveiligheid’ was, kwam hij daar nu volledig op terug. Een plicht in de publieke binnenruimte vindt hij nu wel een goed idee.

Het is een intellectuele lenigheid die Rutte ver bracht. Hij kon regeren met de PVV, maar ook met de PvdA. Niet zozeer omdat Rutte nergens in gelooft, zoals critici hem soms verwijten, maar omdat hij in staat is mee te bewegen met de belangen van een ander. Deze kabinetsperiode was hij bereid zaken op te geven die hij vurig had verdedigd, denk aan de afschaffing van de dividendbelasting.

In het kabinet moet Rutte omgaan met verschillende ideeën over de aanpak van de crisis. Grofweg zijn er twee kampen ontstaan, en Rutte heeft sympathie voor beide. Een minister als Hugo de Jonge wijst vooral op de medische noodzaak van het „uittrappen” van het virus, met alle mogelijke middelen.

Weer lijsttrekker

Een andere groep, onder wie de ministers Wopke Hoekstra (Financiën, CDA), Wouter Koolmees (Sociale Zaken, D66) en Eric Wiebes (Economische Zaken, VVD), wijst op het gevaar voor de economie. Rigoureus alles dichtgooien, zeggen zij, leidt tot mogelijk onherstelbare schade aan de economie, én tot veel psychische schade. Kan het kabinet niet grondiger nadenken over het beschermen van kwetsbare groepen, zoals ouderen, en de rest van Nederland zo veel mogelijk vrijheid geven?

Naar verwachting zal Rutte snel bekendmaken dat hij weer VVD-lijsttrekker wil worden. De crisis heeft van hem een staatsman gemaakt, vinden veel kiezers. De VVD staat nu hoog in de peilingen. Maar iedere stap die Rutte zet, is politiek buitengewoon riskant. Dat weet hijzelf, een pragmaticus met oog voor de publieke opinie, als geen ander.

Bekijk deze fotoproductie over het tienjarig premierschap van Mark Rutte