Zimerman imponeert met vederlicht spel tijdens Beethoven-marathon

Door alle coronamisère zou je bijna vergeten dat 2020 het jaar is waarin Ludwig van Beethoven 250 zou zijn geworden. Reden voor het Concertgebouworkest om zondag diens complete pianoconcerten uit te voeren tijdens een marathonsessie met drie concerten, onder leiding van Gustavo Gimeno. De Poolse meesterpianist Krystian Zimerman soleerde.

Dat Zimerman (1956) vijf uitmuntende Beethoven-concerto’s in de vingers heeft, weten we sinds begin jaren negentig. Voor Deutsche Grammophon nam hij ze destijds op met de Wiener Philharmoniker, deels onder Bernstein. Toen de Amerikaanse dirigent tijdens het opnameproces overleed, besloot Zimerman de eerste twee dan maar zelf te leiden vanachter het klavier. Dat bleek hij ook uitstekend te kunnen.

Wie hem live wil horen, moet geduld oefenen. Optreden doet Zimerman met mate, en dan alleen op een van zijn eigen vleugels die hij persoonlijk van concert naar concert rijdt in een gedeukte Fiat-bus (zondag pontificaal geparkeerd naast de artiesteningang). Vingerzettingen bereidt hij voor in drievoud, om zijn toucher desgewenst aan te passen aan de akoestiek van de betreffende concertzaal.

Lees ook: Compromisloos perfectionisme van Zimerman is een traktatie

Warm bad

Juist die akoestiek is deze dagen een uitdaging in Het Concertgebouw. Drastisch teruggeschroefde bezoekersaantallen resulteren in minder geluidsdemping en dus in een heviger galm. Een en ander liet zich zondag navoelen in een pianoklank die in het snellere passagewerk tegelijkertijd wat dunnetjes en wolkig was, als plakkaatverf die oplost in water. De weerklank van de steviger orkest-tutti’s bleef dikwijls als een sluier over Zimermans partij liggen.

En toch: nu een versoepeling van de maatregelen ver weg lijkt, kun je je afvragen hoe zinvol het is om te blijven vergelijken met de ‘oude’ Concertgebouwklank. Voor wie zondag andere oren opzette, viel er veel te genieten.

Neem het Tweede pianoconcert waar Gimeno het teveel aan galm slim compenseerde met een hoekige slag en korte articulaties. Gehoord vanaf het balkon was het resultaat een montere, ontspannen orkestklank waarin een vederlicht spelende Zimerman volop de ruimte kreeg. Imponeren deed hij in de solocadens, waarin hij om zijn eigen echo’s leek heen te werken. De finale was een bruisend feestje dankzij Zimermans speelse voorslagen en diens vermogen om een rondothema even koddig te vertragen alvorens het weer zwierig aan te zwengelen.

In zowel het Eerste als het Tweede pianoconcert waren de langzame delen een belevenis op zich. Sterke troeven: gloedvol vertolkte een-tweetjes tussen piano en klarinet (Eerste), de innige expressie waarmee Zimerman een gebroken drieklank uit de toetsen veegde (Tweede), en een orkest dat klonk als een warm bad (beide).

Meeslepend reliëf

Tot de opmerkelijke facetten van Zimermans pianistendom behoort zijn overtuiging dat muziek eigenlijk niets met klank te maken heeft. Eerder gaat het om het vertellen van een verhaal, zo zei hij eens in een interview met de BBC: „Organising emotions in time.” Als hij dat adagium zondag ergens in de praktijk bracht dan was het in de solocadens van het Derde concerto. Klinkende Sturm und Drang, zoetvloeiende herinneringen aan het tweede thema, een stampend marsje – in Zimermans handen kregen de contrasten meeslepend reliëf. De finale liet hij laveren tussen snaaks en bruusk: vloeibare chromatische ladders, maar ook grommende pianobassen.

Beluister Beethovens vijf pianoconcerten achter elkaar en je begint vanzelf zoiets als een compositorische ontwikkeling te horen. Die zit ’m onder meer in hoe Beethoven de klassieke concertovorm test op haar maximale rekbaarheid. Exemplarisch is het Vierde, waarin niet het orkest maar de piano opent met een dolce-thema. De strijkers volgen na vijf maten in de ‘verkeerde’ toonsoort. Opmerkelijk: hoe Zimerman en Gimeno ieder een eigen tempo kozen, al was de samenspraak tussen solist en orkest verder smetteloos.

Beethovens Vijfde pianoconcert is beter bekend als het ‘Kaiserkonzert’. Gimeno deed die bijnaam eer aan met een majestueuze orkestklank. Jammer dat de openingstutti’s niet gelijk uitkwamen met Zimermans daverende piano-akkoorden. Het langzame deel, waarin hij demonstreerde hoe je een piano laat zingen, werd voor een moment ontsierd door verkouden hobo’s. Geen corona hopelijk.