De lessen van ‘Grøxit’

Ze zeggen weleens dat de Britten de eersten zijn die uit de Europese Unie gaan. Dat klopt niet. De Algerijnen en Groenlanders waren eerst. Beiden werden lid van de EG, de voorloper van de EU, met hun koloniale ‘moederland’. In 1962 en 1985, respectievelijk, vertrokken ze op eigen kracht.

Algerije was atypisch. Aanvankelijk mocht het van Brussel zelfs de status van lidstaat houden – als buitenstaander! Later verpieterden de relaties met Algiers. Uit ‘Grøxit’ kun je meer lessen trekken. En vooral dat je de veelgehoorde riedel dat Brussel geen ervaring heeft met desintegratie, en exits niet kan managen, niet moet geloven. Europa heeft al decennialang ervaring met integratie én desintegratie.

Groenland kwam in 1973 bij de EG, als provincie van Denemarken. Bij het Deense referendum voor toetreding had 70 procent van de Groenlanders tegengestemd. Maar met 50.000 zielen hadden ze weinig impact. Deze toetreding leidde tot wat men ‘de Groenlandse lente’ noemt: voor veel Groenlanders, 89 procent Inuit (Eskimo’s), was dit het moment om afstand te nemen van Denemarken en een eigen politieke identiteit te ontwikkelen. In 1979 kreeg Groenland zelfbestuur onder de Deense kroon. Snel daarna, in 1982, volgde het ‘Grøxit’-referendum. 52 procent stemde voor uittreding.

De EG stelde toen minder voor dan nu. Wat de Groenlanders stoorde, was dat Kopenhagen de zeggenschap over hún visserij aan Brussel had ‘gegeven’. Europese vissers mochten in hun wateren vissen. Ook vonden ze dat „onze klimaatnormen, cultuur, etniciteit, sociale structuur, economische en industriële patronen, infrastructuur en bestaansgrond zo anders zijn dan in Europa, dat we nooit gelijk kunnen zijn aan Europese landen en regio’s”.

De anderen konden niet geloven dat een land niet meer bij de EG wilde horen. Een arm land, ook dat nog. Frankrijk en Italië vreesden bovendien dat dit Corsica en Sicilië op een idee kon brengen. De Groenlandse onderhandelaar Lars Vesterbirk vertelde later: „We waren vooral bezig de EU te overtuigen dat we eruit konden.”

Op een dag was premier Jonathan Motzfeldt bij een hoge ambtenaar in Rome. Italië wilde het referendum niet eens erkennen. Motzfeldt zei: „Oké meneer Fiori, ik heb geen tijd meer, want ik heb nu een afspraak met de Paus.” Hij vertrok naar het Vaticaan. Toen begreep Italië dat Grøxit onvermijdelijk was.

Door al die toestanden duurden de onderhandelingen bijna drie jaar. Uiteindelijk werd Groenland een Europees ‘overzees gebiedsdeel’. Het zit niet in de interne markt en de douane-unie, maar volgt wel veel Europese regels zonder mee te beslissen. De EU houdt visrechten in Groenlandse wateren, in ruil voor subsidies. Veel vis vangen de Europeanen daar overigens niet, maar om geopolitieke redenen blijft Brussel keurig betalen voor deze „papieren vis”. Afgelopen zes jaar ontving Groenland 217 miljoen euro.

Groenland is Groot-Brittannië niet. En de EU is volgens Vesterbirk beter voorbereid dan toen. Maar hij ziet ook parallellen. De Britten willen zoveel mogelijk rechten houden, zonder bijbehorende plichten. Maar net als de Groenlanders moeten ze beseffen „dat de EU er is in het belang van de lidstaten, niet van buitenstaanders”.

Sinds 1985 is de EU enorm gegroeid. De samenwerking met Groenland is, exit of niet, veel intenser dan toen – onderwijs, sociale zaken, huisvesting, milieu, van alles. Groenland wil dat Europa actiever wordt in de strijd met China, Rusland en Amerika om hegemonie in het smeltende poolgebied. Sommige Groenlanders willen zelfs weer toetreden.

Zo zie je maar, dat de duidelijke scheidslijn die politici altijd trekken tussen Europese integratie en volledige soevereiniteit helemaal niet bestaat. Landen zijn zo met elkaar verknoopt dat een ‘exit’ vooral draait om… samenwerking: toekomstige samenwerking, maar dan in een andere vorm. Daarom zullen de Britten en Europeanen zelfs bij No Deal gewoon door onderhandelen. Desnoods na 1 januari.