Abiy Ahmed leek de redder van Ethiopië, maar is die (nog) niet

Een als politieagent verklede Ethiopische premier Abiy Ahmed deelde onlangs aan voorbijgangers nieuwjaarskaarten uit. Hoewel omstanders in de hoofdstad Addis Abeba zijn optreden op sociale media als een goede grap beschreven, kon de komedie niet verhullen hoe diep zijn aanzien onder de Ethiopiërs is gezonken. De hoop die de premier in 2019 voor Afrika belichaamde, toen hij de Nobelprijs voor de Vrede kreeg, ging verloren.

Ethiopië loopt 7,5 jaar achter op de Gregoriaanse kalender en vorige maand luidde Abiy Ahmed 2013 in. Het feest werd gevierd in een diep verdeelde natie: het land is in de greep van de woede van meerdere etnische groepen. Een week voor de stunt van de premier hield de noordelijke deelstaat Tigray verkiezingen die de 44-jarige Abiy Ahmed juist had afgelast wegens corona. Ondanks zijn dreigement dat hij dit als landverraad zou opvatten, werd het doorgezet.

„De deelstaatautoriteiten in Tigray een staken een grote middenvinger op naar Abiy Ahmed”, zegt een westerse diplomaat in Addis Abeba, anoniem. En niet alleen Tigray is Abiy Ahmed beu: in alle deelstaten groeit de onvrede en valt te vrezen voor het uiteenvallen van de natie van ruim honderd miljoen zielen.

Lees ook: De omwentelingen van Abiy leiden ook tot meer geweld

In de Hoorn van Afrika werd de premier gezien als vredestichter: hij zocht toenadering tot aartsvijand Eritrea en hielp bij verzoening in Soedan en in Somalië. Maar de grenzen met Eritrea zijn dicht gebleven, mede omdat de deelstaatregering van Tigray niet wil meewerken. Abiy Ahmed wordt nu zelfs een ruziezoeker genoemd, omdat hij zich onverzoenlijk opstelt bij de besprekingen met Soedan en Egypte over de controversiële dam in de Blauwe Nijl. Amerika schortte daarom een deel van zijn ontwikkelingshulp aan Ethiopië op. Vorige week verbood Ethiopië alle vluchten boven de dam.

Ernstige turbulentie

Abiy Ahmed probeerde sinds hij in 2018 aan de macht kwam Ethiopië te bevrijden van een lang autoritair verleden. Ook benadrukte de premier de Ethiopische eenheid en focuste minder op etnische federalisering, zoals zijn voorgangers deden. Dat kwam hem duur te staan. De overgang naar een democratisch bestel dreigt nu vast te lopen door etnisch geweld, iedere bevolkingsgroep streeft nog alleen eigenbelang na.

„Zo raakt de door Abiy gewenste overgang af van haar geplande koers”, zegt William Davison van de denktank de International Crisis Group in Addis Abeba. De nationale parlementsverkiezingen zijn door corona uitgesteld, dit tot ergernis van zijn opposanten die nu de etnische kaart spelen. „Hij wilde snel verkiezingen winnen maar er volgde ernstige turbulentie”, oordeelt Davison.

Duizenden opposanten evenals journalisten zitten weer achter de tralies, zoals de prominente journalist Eskinder Nega die nog geen jaar eerder met veel fanfare was vrijgelaten. In niet mis te verstane woorden kregen buitenlandse correspondenten te horen dat het verboden was verslag te doen van de verkiezingen. De trendbreuk met het keizerlijke feodalisme en het marxistisch dirigisme is met Abiy Ahmed uitgebleven: „Dan zullen we je als rebel beschouwen”, luidde de waarschuwing. Correspondenten die toch afreisden werden op de luchthaven van Addis Abeba tegengehouden, hun apparatuur werd geconfisqueerd.

Lees ook: Premier Abiy Ahmed ontvangt de Nobelprijs. Maar krijgt Ethiopië ook vrede?

Zulke repressie was heel gewoon onder Abiy Ahmeds voorgangers. Tijdens de euforie twee jaar geleden had de premier openbare bijeenkomsten georganiseerd waar iedereen zijn zegje mocht doen. Hij belichaamde hoop op openheid, op een einde aan onderdrukking. Het Nobelprijscomité roemde hem „voor zijn inzet om vrede en internationale samenwerking te bereiken en in het bijzonder voor zijn doorslaggevende initiatief om het grensconflict met Eritrea op te lossen.” Maar hij beloofde te veel en stelde zich op als de enige redder van de natie. Niet de vredestrom maar oorlogdrums klinken nu in Ethiopië.

Etnisch nationalisme

Zijn geboortestreek Oromia bezorgt Abiy Ahmed de meeste kopzorgen. Daar tikt de tijdbom van het etnisch nationalisme onder de Oromo, de grootste bevolkingsgroep. Abiy Ahmed verloor er de steun van de razend populaire activist en journalist Jawar Mohamed. Die werd opgepakt wegens het aanstichten van rellen in juni, die volgden op de moord op de populaire protestzanger Hachalu Hundessa. Hundessa zong over hoe de Oromo, zich economisch, politiek en cultureel achtergesteld voelen. Oromo-jongeren legden bij de onrust hele stadsdistricten in de as en vielen leden van andere bevolkingsgroepen aan. Ruim een miljoen inwoners zijn ontheemd.

Er is zoveel etnisch gif vrijgekomen dat, in de woorden van William Davison „er geen eerlijke verkiezingen kunnen plaatsvinden, eerlijk in de ogen van de Oromo’s”. Het Oromo Bevrijdingsfront OLF gaat een stap verder en erkent vanaf 10 oktober Abiy Ahmed niet meer als leider van Ethiopië omdat dan grondwettelijk gezien zijn mandaat is verlopen.

Andere critici vinden dat hij te eigengereid optreedt, te weinig leiding geeft en niet genoeg met andere politieke krachten samenwerkt. Abiy Ahmed staat voor een groot dilemma.

„Sommige Ethiopiërs, zoals de leiders van Tigray willen geen democratisering”, zegt politicus Berhanu Nega, telefonisch. Hoewel ze niet in dezelfde partij zitten, steunt Nega de premier. „Moet hij dan een dialoog aangaan met zijn tegenstanders die geweld gebruiken? Abiy Ahmed wil niet met geweld een democratische overgang afdwingen. Daarom vind ik de algehele trend in Ethiopië positief.”