Het gevaar van de modieuze term Nieuwe Koude Oorlog

In de dagelijkse storm van meningen en emoties is een goed gemunt begrip veel waard. Een voor iedereen herkenbare benaming van een ingewikkeld fenomeen doorbreekt de kakofonie. Eén goede term maakt hele essays overbodig.

Ik zeg Koude Oorlog. En u ziet meteen twee wereldmachten. In de ene hoek de Verenigde Staten, in de andere de Sovjet-Unie. Ik zeg Nieuwe Koude Oorlog. En u ziet weer twee antagonistische machten. In de ene hoek nog steeds de VS, in de andere China. Het is een effectief begrip. In een fractie van een seconde ziet u niet alleen supermachten, u bespeurt ook gevaar.

Nieuwe Koude Oorlog is het geopolitieke woord van het jaar. De concurrentiestrijd tussen de nummers één en twee in de wereld wordt steeds feller. De opening van de Algemene Vergadering van de VN afgelopen maand was veelzeggend. President Trump haalde snoeihard uit naar het „China-virus” en eiste dat China ter verantwoording wordt geroepen voor de pandemie. President Xi zei: „China is noch van plan om een Koude Oorlog te voeren noch een hete oorlog.”

Het is een onweerstaanbaar begrip, maar het is ook sturend. Als je door het Koude Oorlog-prisma kijkt, ga je dingen zien die er niet zijn en zie je dingen niet die er wél zijn.

De wereld was tussen 1947 en 1991 verdeeld in twee blokken die zich, onder leiding van twee supermachten, tegen elkaar afzetten op basis van verschillende ideologieën. Oost en West hadden weinig gemeen en hielden elkaar met een krankzinnig wapenarsenaal onder schot.

Van ideologische strijd is nu maar beperkt sprake. China en de VS hebben weliswaar volstrekt andere opvattingen over vrijheid, ze zijn er niet op uit anderen een ideologie op te dringen. China wil zijn autoritaire gang gaan en exporteert de autocratie. En Trump is niet meteen de eerste aan wie je denkt als je een missionaris voor de democratie zoekt.

De wereld is ook niet verdeeld in blokken. China bindt landen aan zich door middel van het omvangrijke Belt and Road Initiative, maar China heeft geen Pact, zoals de Sovjet-Unie voorheen het Warschaupact had. Het is juist een van de zwakheden van China dat het niet veel bondgenoten heeft. Trump heeft wél allianties geërfd, maar nooit veel interesse in samenwerking getoond. Hij is de strijd met China in eerste instantie alleen aangegaan. Vooralsnog draait niet elk conflict in de wereld uit op een proxy-oorlog van de grootmachten en de economische verwevenheid van China met het Westen is nu ook groter dan destijds de handel tussen Oost en West.

Het is een verdienste van Trump dat hij de kwaadaardige kanten van China onder de aandacht heeft gebracht. Het is winst dat Europese bedrijven en instellingen nu weten dat ze met die Chinese partner óók de autocratische Chinese staat binnenhalen en dat de EU nadenkt over economische afhankelijkheid. En het is goed dat de VS en Europa de schending van mensenrechten door China aankaarten – al kan dat echt met meer kracht.

China is geen eenvoudige partner, maar is een hernieuwde verdeling van de wereld in twee vijandige kampen die niet met elkaar spreken noch met elkaar handeldrijven daarmee onafwendbaar, zoals de term Nieuwe Koude Oorlog suggereert? Of moeten we mentaal nog ruimte laten voor een andere afloop? China is onmisbaar in het klimaatdebat en het is de derde afzetmarkt van de EU. Wil Europa daarvan afzien? Trump laat zijn campagnevlaggen ook nog steeds in China maken.