Hoe de western de wereld veroverde

De bekende Italiaanse filmregisseur Nanni Moretti heeft een broer die ook iets van film weet. Franco Moretti is een gevierd literatuurwetenschapper, die vernieuwend onderzoek doet naar de literatuurgeschiedenis met behulp van computers en grote collecties data; het zogeheten ‘lezen op afstand’. Nanni op zijn beurt won in 2001 de Gouden Palm met zijn film La stanza del figlio en heeft een eigen filmbedrijf en een kleine bioscoop in Rome.

Maar Franco kruipt nu toch een beetje naar het domein van zijn drie jaar jongere broer. Hij doceerde bijna dertig jaar literatuur aan de universiteit van Stanford in Californië. Daar valt aan de culturele dominantie van film niet helemaal te ontsnappen. In zijn jongste boek met bespiegelingen over de Amerikaanse cultuur, Far Country, graaft hij behalve in de Amerikaanse literatuur ook in de filmgeschiedenis.

De vraag die Moretti wil beantwoorden is karakteristiek veelomvattend: hoe kan het dat twee zo tegengestelde genres als de western en film noir rond het midden van de twintigste eeuw gelijktijdig opbloeiden en populair waren? Hoe kon de Amerikaanse film in dezelfde periode meesterwerken als Stagecoach (1939) van John Ford en Red River (1948) van Howard Hawks voortbrengen, maar ook Billy Wilders Double Indemnity (1944) en Out of the Past (1947) van Jacques Tourneur?

De western stond in het teken van weidse landschappen, morele overzichtelijkheid en de mythe van een nieuwe begin. Het enorm uitgestrekte landschap is de echte hoofdpersoon van de films, zo leidt Moretti alleen al af uit talloze filmtitels zoals Red River, Rio Bravo en The Big Trail.

Westerns spelen zich niet toevallig vaak af in de periode kort na de Amerikaanse burgeroorlog; ze representeren de tweede geboorte van de nieuwe natie. Cowboys met de witte hoeden en zwarte hoeden staan lijnrecht tegenover elkaar.

Film noir daarentegen speelt zich vrijwel volledig af in rokerige kamers, donkere steegjes en twijfelachtige kroegen. Morele zuiverheid is in film noir juist ver te zoeken; iedereen komt alleen op voor zichzelf; vrijwel niemand is te beroerd om een ander een streek te leveren.

Westerns sloegen zo aan omdat de films hoop boden en een perspectief op een nieuw begin. Maar dat ging in de films vaak gepaard met veel geweld. Het publiek had de gewelddadigheid van de wereld in de periode rond de Tweede Wereldoorlog scherp voor ogen. De western kon daarom niet al te sentimenteel uit pakken. Niemand zou dat geloven.

De desolate toestand van de wereld was ook de reden waarom film noir zo aansloeg. Moretti signaleert dat de beste films in het genre op naam staan van Europese filmmakers die naar Hollywood vluchtten zoals Billy Wilder en Robert Siodmak. De populariteit van film noir was opmerkelijk, maar die populariteit was nooit zo groot als die van de western. De hoop op een herstart in de nieuwe wereld won van het pessimisme van de oude wereld; ook bij het bioscooppubliek buiten de Verenigde Staten.

De literatuurwetenschapper Moretti heeft dit hoofdstuk van de Amerikaanse filmgeschiedenis knap in de vingers.