Seks tegen de wil is ook verkrachting

De strafbaarstelling van seks tegen de wil is onderdeel van de nieuwe wet seksuele misdrijven, die deze weken in de Kamer besproken wordt. De strafbaarstelling van seks tegen de wil is hier onderdeel van. Met de ratificatie van de Istanbul-Conventie over preventie en bestrijding van geweld tegen vrouwen is aanpassing van de huidige zedenwet noodzakelijk.

De omvang van seksueel geweld is enorm. De Verenigde Naties noemen het een „schaduwpandemie” in deze tijden van corona. Te veel vrouwen en meisjes, maar ook mannen en jongens, hebben ermee te maken. Zij hebben recht op een wet die, gegeven een eerlijk proces, kans biedt op een veroordeling. Wij juichen toe dat gedrag dat de lichamelijke integriteit en seksuele autonomie van mensen schendt principieel strafbaar wordt gesteld.

De nieuwe wet heeft een tweeledig model. ‘Seks tegen de wil’ wordt onderscheiden van verkrachting. Het argument voor die tweedeling is dat de straf in proportie kan worden gebracht met het aan de verdachte te maken verwijt: seks tegen de wil wordt in het voorstel minder zwaar gestraft dan verkrachting, omdat daar geweld of dwang aan te pas moet komen.

Deze tweedeling komt voort uit het stereotiepe beeld dat de meeste mensen van verkrachting hebben: een onbekende dader overrompelt een vrouw met geweld op een verlaten plek in het donker waartegen het slachtoffer zich met alle macht tevergeefs heeft verzet. Dat is echter de uitzondering. De meeste verkrachtingen vinden plaats in partnerrelaties en in datingsituaties, waarbij de pleger een bekende is.

Victim- en self-blaming

De tweedeling is problematisch om tenminste twee redenen. Ten eerste zijn de gevolgen voor slachtoffers niet minder ernstig als geen geweld is gebruikt. We weten uit onderzoek dat 70 procent van de slachtoffers van verkrachting niets doetals het ware verlamd van angst, waardoor geweld niet nodig is. Slachtoffers die niet in staat waren zich te verzetten, kunnen zelfs serieuzere klachten ontwikkelen dan slachtoffers die wél hiertoe in staat waren.

Naast de ernstige psychologische en lichamelijke gevolgen voor de slachtoffers zijn de maatschappelijke kosten hoog. Veel van deze slachtoffers raken voorgoed uit het arbeidsproces. Het huidige wetsvoorstel, waarbij verkrachting met geweld verkrachting wordt genoemd en verkrachting zonder geweld niet, bestendigt victim- en self-blaming van slachtoffers die zich niet hebben kunnen verdedigen, en belemmert verwerking van het trauma.

Lees ook dit NRC-commentaar: Positie van vrouw bij seksueel geweld wordt versterkt, en terecht

Ten tweede voldoet het tweeledige model niet aan de verplichtingen van Nederland naar internationaal recht. Artikel 36 van de Istanbul-Conventie stelt dat het ontbreken van vrijwillige instemming het cruciale delictselement dient te zijn. Hierin maakt het voorliggende wetsvoorstel een belangrijke stap voorwaarts door seks tegen de wil strafbaar te stellen, inclusief de gevallen waarin de verdachte „redelijkerwijs had moeten vermoeden” dat het slachtoffer niet instemde. Maar de stap terug schuilt in de tweedeling waarmee een hiërarchie in ernst wordt aangebracht tussen seks tegen de wil en verkrachting, alsof die twee altijd scherp zijn te onderscheiden.

‘Klassieke’ verkrachting

Minister Grapperhaus schrijft in zijn brief aan de Tweede Kamer „dat niet elk seksueel grensoverschrijdend handelen qua strafwaardigheid op één lijn is te stellen met een ‘klassieke’ verkrachting”. Maar wat is een klassieke verkrachting? Het risico is dat hiermee het genoemde stereotiepe beeld van verkrachting wordt bevestigd.

Decennia van onderzoek in binnen- en buitenland laten eenduidig zien dat de meeste verkrachtingen (dat wil zeggen, gedwongen vaginale, anale of orale penetraties) binnenshuis worden gepleegd door een partner of ex-partner, soms met en ook vaak zonder fysieke dwang of geweld.

Het tweeledig model doet geen recht aan de ernst van de werkelijkheid en de meest voorkomende gevallen van seksuele dwang. De Manada-zaak in Spanje, waar zo’n tweeledig model bestaat, laat een ander risico zien: hoewel het in die zaak ging om een geval van groepsverkrachting van een 18-jarige vrouw, moest de rechter kiezen voor de lichtere variant toen het bewijs voor geweld niet rondkwam terwijl de vrouw niet had ingestemd.

Het argument dat de straf proportioneel moet zijn met de ernst is steekhoudend. Maar de rechter heeft de mogelijkheid om rekening te houden met strafverzwarende omstandigheden, zoals de manier waarop de wil van het slachtoffer onderworpen en/of genegeerd is en de mate van dwang of geweld.

Lees ook over de Nederlandse app LegalFlings: Seks? Eerst even een contract tekenen

De legitimiteit van strafrecht hangt in de eenentwintigste eeuw meer dan ooit samen met de mate waarin het ook aan slachtoffers recht kan doen; de voorgestelde tweedeling doet dat onvoldoende. Regelgeving over seks en geweld raakt onvermijdelijk, bewust en onbewust, aan diepgewortelde sociale normen en emoties. Het is goed om ons dat te realiseren, in dialoog te gaan en kennis te blijven nemen van feiten die met gedegen wetenschappelijk onderzoek gestaafd kunnen worden.

Daarnaast mag het „flankerend beleid” dat bij deze wet is aangekondigd geen holle frase blijken. Strafrecht alleen is onvoldoende, voorlichting en bewustwording over grenzen tussen gezond en strafbaar seksueel gedrag zijn uit preventie-oogpunt onmisbaar. Anders blijft het dweilen met de kraan open.

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel stond dat de Kamer woensdag over de nieuwe wet vergaderde. Dat is onjuist: vorige week vond een technische briefing plaats, woensdag 7 oktober was er schriftelijk overleg.