Hoe vergelijkbaar coronabeleid in landen verschillend uitpakt

Waarom gaat het in het ene Europese land zoveel beter met de coronabestrijding dan in het andere? Dat is de vraag nu ze bijna allemaal nieuwe noodmaatregelen nemen om het oprukkende virus te bestrijden.

De maatregelen zelf lijken nogal op elkaar. Naast uitbreiding van testcapaciteit en contactonderzoek, gaat het over al dan niet verplichte mondkapjes, (vervroegde) sluiting van restaurants en cafés, beperking van samenkomsten van mensen. Maar hoe het beleid uitpakt, verschilt per land. Nederland excelleert bijvoorbeeld. Het staat op een pijnlijke vierde plaats van 31 Europese landen op een lijst met de meeste besmettingen. Direct na Spanje, Tsjechië en Frankrijk.

Succes of falen heeft allerlei oorzaken. Zo blijkt de kans op succes een stuk groter als maatregelen vroegtijdig zijn genomen. Duitsland bewijst dat al sinds dit voorjaar. Het Berlijnse stadsbestuur schreef deze week, ondanks een veel lagere besmettingsgraad dan in andere hoofdsteden, voor samenkomsten binnenskamers een limiet voor van 25 mensen.

Het omgekeerde geldt ook: als maatregelen te snel weer verdwijnen, is de kans op falen groter. Onder druk van de zakenwereld en lokale horeca gooide Madrid in juni de luiken veel sneller open dan Rome. Massaal bezochten de Madrilenen hun geliefde restaurants en cafés, vaak zonder veel afstand te houden.

Geruzie tussen overheden

Madrid laat ook op een andere manier zien hoe het niet moet. In de stad heeft de (linkse) nationale regering deze week voor de tweede keer dit jaar een lockdown aangekondigd. Maar het (rechtse) stadsregiobestuur is naar de rechter gestapt om dat te voorkomen. Volgens de lokale bestuurders zou het de doodsklap zijn voor de economie. De laatste twee weken telt de Spaanse hoofdstad volgens de regering 735 besmettingen per 100.000 inwoners (volgens de WHO zelfs 859). Ter vergelijking: in Amsterdam ligt dat cijfer voor twee weken nu op 471,6 en in Oslo op 72,5.

„Zo’n conflict tussen nationale regering en lokale autoriteiten is funest voor een effectieve bestrijding”, zegt Antoine Flahault, directeur van het Institute of Global Health van de Universiteit van Genève in een telefoongesprek. „Dat ondermijnt het vertrouwen van de bevolking in de besluitvorming. Dat zag je ook bij een botsing tussen de Franse minister van Volksgezondheid en het stadsbestuur van Marseille.”

Mensen raken in verwarring door wispelturig overheidsbeleid

Werner Schirmmer, socioloog Vrije Universiteit Brussel

Evenzo riskant is wispelturig overheidsbeleid – eerst geen mondkapjesplicht, later weer wel, en op steeds wisselende locaties. Je zag dat onder meer in België en Nederland. „Daardoor raken mensen in verwarring”, zegt de uit Duitsland afkomstige socioloog Werner Schirmer van de Vrije Universiteit Brussel. „Ik denk dat dat nog belangrijker is dan bestuurders die niet goed met elkaar samenwerken.” Hogeropgeleiden, die goed het nieuws volgen, beseffen volgens de socioloog dat het moeilijk is voor bestuurders de juiste koers te vinden en blijven zich doorgaans wel aan de regels houden, maar veel anderen haken af en trekken zich minder van de voorschriften aan. Dit zijn vaak ook mensen die in grote gezinnen in kwetsbare wijken wonen, waar men dicht op elkaar zit.

Ook testcapaciteit en doelmatig contactonderzoek zijn van groot belang. Opnieuw was het Madrid waar dit misging. Zeker ook vergeleken met Duitsland. Kort na het uitbreken van de pandemie heeft Duitsland veel geïnvesteerd in laboratoria om snel en veel te kunnen testen. Ook het Duitse contactonderzoek is doelmatiger dan vrijwel alle andere Europese landen.

Culturele verschillen

En dan is er nóg een factor die in alle landen meespeelt en die moeilijk grijpbaar is: de politieke en sociale cultuur. Socioloog Schirmer wijst op Zweden, waar hij zelf jaren heeft gewerkt. In dat land werd geen lockdown afgekondigd maar de regering riep op tot grote voorzichtigheid. Met succes. „De Zweden hebben extreem veel vertrouwen in de staat”, zegt Schirmer. „Hun houding is: de staat heeft gelijk. Dat zie je ook, zij het in iets mindere mate, in Duitsland, maar veel minder in België. Daar kost het ruim een jaar om een regering te vormen en niemand weet wie welke bevoegdheid heeft.”

De Nijmeegse hoogleraar infectiepreventie Andreas Voss, lid van het OMT en eveneens van Duitse afkomst, wees hier deze week ook op in een gesprek met het AD: „Er is [in Duitsland, red] meer dan in Nederland een enorme discipline in het volgen van het landelijke beleid.” Hij illustreerde het cultuurverschil op plastische wijze: „Als je een Duitser zegt dat hij moet springen, dan zal hij vragen: hoe hoog? Een Nederlanders vraagt: waarom? Als er in een hotel een scherm van plexiglas voor de receptie staat en klanten moeten ook een mondkapje dragen, dan doet een Duitser dat gewoon. Een Nederlander zal zeggen: waarom moet ik met een mondkapje voor een glaswand gaan staan? En vervolgens gaat hij in discussie welke van de twee barrières er weg moet.”

Opstandige houding

Van zo’n enigszins opstandige houding getuigde ook de Britse premier Johnson, die vorige week ter verklaring van het minder effectieve Britse coronabeleid van de laatste maanden, dat resulteerde in het hoogste dodental in Europa, aanvoerde: „Er is een belangrijk verschil tussen ons land en veel landen in de wereld. Ons land is een vrijheidlievend land.”

In Zwitserland liep Flahault eveneens tegen die culturele verschillen aan. „Er waren veel meer besmettingen en doden in het Franse en Italiaanse deel dan in het Duitse. Ik zie weinig verschillen in de medische zorg in die delen van het land. Maar de naleving van de voorschriften was strakker in Zürich dan in Genève. De Latijnse cultuur is anders, met meer fysiek contact. Maar het is niet makkelijk om precies de vinger te leggen op die culturele verschillen.” Die culturele ‘handicap’ kan wel worden overwonnen, erkent Flahault. Dat heeft Italië met het gedisciplineerd op afstand houden van de pandemie aangetoond.

Lees ook deze reportage over corona in Spanje

Dat de volksaard een rol kan spelen bij de verspreiding van het virus bewijzen ook de Scandinaviërs. Niemand had daar veel moeite om afstand te houden. „In Zweden maakten ze grappen dat ze sowieso al anderhalve meter afstand van elkaar hielden”, vertelt Schirmer. „En in Noorwegen zeiden ze dat ze door de anderhalve meter wel erg dicht op elkaar kwamen te zitten.”