Topdrukte bij het UWV: overwerken en prioriteiten stellen

Poolse WW-fraude, onterechte uitkeringen voor gevangenen – als het UWV in het nieuws kwam, was dat vaak negatief. Tot begin dit jaar. Nu lijkt de uitkeringsinstantie belangrijker en drukker dan ooit. Miljoenen banen zijn overeind gehouden met de haastig ontworpen loonsubsidie NOW. En het aantal aanvragen voor een WW-uitkering is ongekend snel gestegen. Wat betekent dat voor het UWV?

Allereerst: een veel hogere werkdruk. Ester de Boer, die WW-ontvangers uit de regio Harderwijk begeleidt, merkte de stijgende werkloosheid vanaf maart direct. Haar team moest contact houden met veel meer werklozen, vooral via berichtjes in de digitale ‘werkmap’. „Soms rolde ik zo ongeveer direct vanuit mijn bed naar de computer, en dacht ik ’s avonds: nu moet ik echt stoppen.”

Lees ook: Het UWV let meer op ‘het proces’ dan op fraude (2019)

Het UWV zette vijf uitzendbureaus aan het werk om nieuwe uitkeringsdeskundigen te werven. Sinds maart is de afdeling uitkeren gegroeid van 1.300 naar nu 1.700 voltijdbanen. Volgend jaar moeten dat er 2.200 zijn.

Veel onzekerder

Op zich is het UWV gewend aan snelle groei van de eigen organisatie zodra de werkloosheid oploopt. „Maar nu is het heel anders dan in de vorige crisis”, zegt bestuurder Guus van Weelden. „In 2008 zagen we niet direct een verviervoudiging van het aantal WW-aanvragen, nu wel. Toen bereikte het aantal werklozen pas na zes jaar zijn hoogtepunt.”

Daar komt bij dat de ontwikkeling van de werkloosheid nu veel onzekerder is. Het UWV gaat uit van de ‘basisraming’ van het Centraal Planbureau, waarin de werkloosheid volgend jaar oploopt naar zo’n 6 procent. Maar in een ‘tweedegolfscenario’ verwacht het planbureau een veel hogere werkloosheid: bijna 10 procent. Van Weelden: „Ook het effect van het derde steunpakket, vanaf oktober, is nog onzeker, dus we leven met de maand.”

Deze zomer kregen UWV-medewerkers het wel iets rustiger dan in het voorjaar; veel flexwerkers en zzp’ers raakten aan het begin van de crisis hun werk kwijt. De komende maanden verwacht het UWV een nieuwe „hausse” aan WW-aanvragen, zegt Van Weelden. Dit keer vooral van werknemers die een vast contract hadden. Trajecten om hen te ontslaan, duren al snel een paar maanden. „Dit is de stilte voor de storm.”

De storm van maart en april leidde ook tot overwerk voor Yasmina Akatal, teammanager uitkeren in Utrecht en Flevoland. Zij geeft leiding aan 24 mensen die beslissen of aanvragers recht hebben op een WW-uitkering en ervoor moeten zorgen dat werklozen op tijd het juiste bedrag krijgen. „We moesten direct prioriteiten stellen”, zegt Akatal. „Welk werk moeten we laten liggen zodat iedereen op tijd zijn geld krijgt?” Nu hoeven UWV-medewerkers uitkeringsontvangers niet meer te bellen als ze een „ingrijpende beslissing” nemen, zoals een WW-aanvraag afwijzen of een toegekend bedrag terugvorderen. Akatal: „Het was gewoon te intensief en tijdrovend.”

In de tussentijd wil het UWV zo snel mogelijk de nieuwe werknemers opleiden. Eerst kóst het nieuwe personeel nog tijd. „Als ze beslissingen moeten nemen over iemands inkomen, zijn ze vaak nog bang om fouten te maken.” Daarom zit er in de eerste maanden een collega naast.

Fraude met steunregelingen

Over mogelijke fraude met UWV-geld, zoals de loonsteun, is nu weinig politieke discussie. In Tweede Kamerdebatten over de drie steunpakketten kwam het onderwerp nauwelijks aan bod. De Algemene Rekenkamer waarschuwde vorige week wél voor mogelijk misbruik van de NOW-regeling, vooral door de vele ‘kleine aanvragers’, die in de eerste ronde een tegemoetkoming vroegen tot 20.000 euro. Zij hoeven het omzetverlies dat zij hebben opgegeven niet direct te onderbouwen met extern bewijs. Grote aanvragers moeten dat wel doen, met een accountantsverklaring. Middelgrote aanvragers hebben een ‘derdenverklaring’ nodig van bijvoorbeeld een boekhouder.

Peter van Stempvoort, directeur uitkeren, vindt dat misbruikrisico niet zo groot. „Het ministerie voert onder deze aanvragers een steekproef uit, dus voor hen zijn er ook controles.”

Bij het ontwerpen van alle steunmaatregelen was er, juist ook door de incidenten van de afgelopen jaren, veel aandacht voor het voorkomen van misbruik, zegt Van Stempvoort. „Die commotie heeft ons destijds een enorme stimulans gegeven. Dat gaan we niet meteen loslaten zodra er een crisis is.”

Lees ook: Topman UWV: ‘In één weekend hebben we de NOW-regeling bedacht’

Bij het optuigen van de NOW-regeling zijn „héél intensieve risicoanalyses” gemaakt, zegt Van Stempvoort. Er mochten best risico’s zijn, „zolang wij die maar vooraf kennen”. Zo zal het UWV de komende tijd een deel van NOW-voorschotten moeten terugvorderen, bijvoorbeeld als een ondernemer minder omzetverlies heeft geleden dan eerder ingeschat. UWV-bestuurder Van Weelden: „Misschien kunnen we niet alle bedragen terugvorderen, als werkgevers het verschil niet kunnen ophoesten.”

Voor zulke risico’s heeft ook verantwoordelijk minister Wouter Koolmees (Sociale Zaken, D66) vanaf maart gewaarschuwd. De regeling is „grofmazig”, zei hij, en vooral bedoeld om in korte tijd zo veel mogelijk banen overeind te houden.

Ook al is de Tweede Kamer nu minder bezig met frauderisico’s, bij het UWV blijft het thema belangrijk. Van Weelden: „Mensen die hier lang werken, weten dat de politieke aandacht nogal eens verschuift. Daar moeten wij niet te veel in meegaan. We willen geen zwabberbeleid voeren.”