Conflict over ‘rechtsstaat’ dreigt EU-budget te vertragen

Een conflict over de zogenaamde ‘rechtsstaattoets’ dreigt de start van de nieuwe EU-begroting én het nieuwe coronaherstelfonds te vertragen. Lidstaten botsten in Brussel deze week hard over de precieze uitwerking van zo’n toets, waarmee EU-landen die de rechtsstaat schenden gekort kunnen worden op subsidies. Nederland vindt het voorstel dat er nu ligt te zwak, terwijl Hongarije en Polen juist eisen dat het van tafel gaat.

Tijdens de marathononderhandelingen over de EU-begroting en het herstelfonds, van in totaal 2.000 miljard euro, was de rechtsstaattoets een van de heikelste punten. Een grote groep lidstaten, waaronder Nederland, bepleit al langer dat landen die de rechtsstaat aantoonbaar uithollen geen recht hebben op geld uit Europa. Polen en Hongarije verzetten zich juist fel tegen zulke voorwaarden. Na vier dagen praten bereikten de regeringsleiders in juli uiteindelijk een akkoord, waarin de formulering zo vaag was dat iedereen het uit kon leggen als een overwinning.

Maar nu de criteria voor korten van landen concreter moeten worden, leidt het onderwerp wederom tot een conflict. Temeer omdat ook het Europarlement nog akkoord moet gaan met de nieuwe EU-meerjarenbegroting en Europarlementariërs fel inzetten op een strenge rechtsstaattoets.

Compromisvoorstel

Als roulerend EU-voorzitter deed Duitsland deze week een compromisvoorstel waarin de voorwaarden voor korten van lidstaten zo precies geformuleerd zijn, dat het volgens critici moeilijk voor te stellen is dat ze ooit tot sancties leiden. Zowel Europarlementariërs als een groep lidstaten, waaronder Nederland, Finland en Zweden, reageerden afwijzend. Tegelijk is ook deze ‘zwakkere’ formulering onacceptabel voor Polen en Hongarije.

Ondanks de tegenstem van onder andere Nederland, schaarde een meerderheid zich woensdag achter het Duitse compromis, waardoor de bal nu bij het Europarlement (EP) ligt. Premier Mark Rutte sprak woensdag in de Tweede Kamer de hoop uit dat het EP „hier strak in zal zitten” en strengere voorwaarden eist. De Tweede Kamer sprak zich in moties al uit voor een strenge rechtsstaattoets en moet uiteindelijk ook nog akkoord gaan met de nieuwe EU-begroting.

Vrees voor vertraging

In Brussel en Berlijn groeit de vrees dat de onderhandelingen de start van zowel de nieuwe EU-begroting als het speciale coronaherstelfonds gaan vertragen. „Nu al zijn vertragingen met gevolgen voor het economisch herstel van Europa haast niet meer te voorkomen”, aldus een Duitse topdiplomaat woensdag. De nieuwe EU-begroting zou 1 januari van start moeten gaan, de eerste betalingen uit het nieuwe herstelfonds in de loop van 2021.

De onenigheid komt in de week dat de spanningen tussen Brussel en Boedapest al opliepen. In aanloop naar de presentatie van een speciaal rapport over de stand van de rechtsstaat in alle lidstaten, eiste premier Viktor Orban het aftreden van Eurocommissaris Vera Jourova. In een interview had zij zich kritisch uitgelaten over de democratie in Hongarije.