Jos B. spreekt, maar geeft niet op alle vragen een antwoord

Twee jaar na zijn arrestatie in een commune nabij Barcelona legt Jos B. voor het eerst een verklaring af. Niet live in de rechtbank in Maastricht, waar de zitting maandag is begonnen, maar via een video die al eerder is opgenomen en die nu wordt vertoond. „Het was een mooie zomer in ’98”, zegt B. Hij kijkt in de camera en spreekt zacht. „Ik was er elke dag uit, de natuur in, genieten van de dag. Zo ook die dag. Aan de bosrand ben ik gestopt voor een kleine boodschap, mijn aandacht werd getrokken door iets in de verte. Nieuwsgierig als ik ben, ben ik ernaartoe gegaan. Toen ik dichterbij kwam zag ik een persoon liggen. Ik ben zo snel mogelijk over het hek geklommen. Het was een kind. Ik heb gezocht naar ademhaling, geluisterd of een hartslag was. Ik heb hem aangeraakt. Hij was overleden.”

B. ging naar huis en dacht, zo zegt hij, in de uren daarna alleen maar aan het kind. Toen hij eindelijk de moed had verzameld om naar de politie te gaan, was Nicky al gevonden. Dus besloot hij dat zwijgen beter was, want hij had een ‘verleden’, en wie zou geloven dat hij hier niets mee te maken had? Sindsdien, zegt B., heeft hij rondgelopen met ‘een geheim’.

Bij de pro-formazittingen in de zaak tegen Jos B. – de eerste was in december 2018 – raakten de rechters steeds geïrriteerder door dat zwijgen van Jos B. Hoe kon het dat er zoveel dna van hem was gevonden op de elfjarige Nicky Verstappen? Waarom kwam hij niet met een verklaring?

De grote vraag bij het begin van de inhoudelijke behandeling maandag was of B. nu wél met een verklaring zou komen. Wordt de komende weken na 22 jaar eindelijk duidelijk hoe de laatste veertig uur van Nicky Verstappens jonge leven zijn geweest?

Nicky Verstappen uit het Noord-Limburgse dorp Heibloem verdween op maandag 10 augustus 1998 tijdens het jaarlijkse zomerkamp van het Heibloemse jeugdwerk op de Brunssummerheide, in Zuid-Limburg. Om halfzes in de ochtend zag één van zijn tentgenootjes Nicky weggaan. Naar de wc, dacht hij. Maar Nicky kwam niet terug.

Op dinsdagavond 11 augustus werd zijn lichaam tijdens de laatste zoektocht voordat het te donker werd gevonden in een veldje met jonge sparren, niet ver bij het kamp vandaan. De politie vermoedde meteen dat Nicky al dood was geweest toen hij daar was neergelegd, vanwege zijn onnatuurlijke houding. En zijn pyjamabroek zat binnenstebuiten.

Lees ook: De inwoners van Heibloem zijn elkaar altijd blijven verdenken

Op 26 augustus 2018 lag de toen 55-jarige Jos B. met zijn neus in het Spaanse zand, zijn handen geboeid op zijn rug. De Spaanse politie arresteerde hem in het bos bij Castellterçol, een klein plaatsje nabij Barcelona, waar Jos B. hout aan het hakken was. Hij verbleef er al enige tijd in een commune waar ook yogaretraites werden gegeven.

Geen dna-match

Het waren na Nicky’s dood in de eerste plaats de Heibloemse jeugdwerkers die door de politie verdacht en gehoord werden. Vooral oud-hoofdonderwijzer Joos Barten werd hard aangepakt: hij had in de jaren vijftig vastgezeten wegens seksueel misbruik van jonge jongens. Maar bewijzen tegen hem werden nooit gevonden, ook niet nadat voor een nieuw dna-onderzoek van de politie in 2010 zijn stoffelijk overschot werd opgegraven, zeven jaar na zijn dood.

Hoe kwam de politie op het spoor van Jos B.? Hij was een zwijgzame man die altijd als vrijwilliger bij scoutingverenigingen had gewerkt en in zijn vrije tijd graag lange trektochten maakte. Maar hij was niet bij het jeugdwerk in Heibloem aangesloten. Niemand daar kende hem.

In 2012 werd het wettelijk mogelijk om verwantschapsonderzoek uit te voeren, waarbij ook dna van familieleden te herleiden was naar een verdachte. Dat zo’n onderzoek pas in 2018 kon worden gedaan in de zaak Nicky kwam onder meer doordat het dna op zijn onderbroek en pyjamabroek eerder nog niet goed genoeg kon worden uitgelezen. Pas toen de techniek weer verder ontwikkeld was, werden er bijna 22.000 mannen in Limburg opgeroepen om hun wangslijm af te staan.

Jos B. werd ook uitgenodigd, maar hij kwam niet opdagen. Hij was naar het buitenland vertrokken voor een grote wandeltocht maar keerde niet terug, zijn familie gaf hem op als vermist. Zijn verdwijning, net op het moment van het verwantschapsonderzoek, maakte hem verdacht. Dna van B.’s spullen werd vergeleken met dat op de kleding van Nicky, en dat leverde de doorslaggevende match op.

Via het verwantschapsonderzoek kwamen er uiteindelijk nog twee matches die naar B. leidden. Uit oud politieonderzoek dat opnieuw tegen het licht werd gehouden bleek bovendien dat Jos B. in de nacht van 11 op 12 augustus 1998 was gezien nabij de plaats waar Nicky kort daarvoor was gevonden. Het was rond één uur en B. zat op zijn fiets toen hij werd aangehouden door de marechaussee. Wat was hij aan het doen? B., die uit het dorp Simpelveld komt, bijna 15 kilometer ten zuiden van de Brunssummerheide, verklaarde dat hij post aan het rondbrengen was. Overdag was het daar te heet voor geweest.

Uit het oude politieonderzoek kwam ook naar voren dat B. in 1985 twee jongens van tien had betast die meededen aan een speurtocht in de Limburgse gemeente Nuth. Die zaak was geseponeerd. Met al deze aanwijzingen was het voor het OM duidelijk dat Jos B. zo snel mogelijk gearresteerd moest worden. Op 22 augustus 2018 werd zijn signalement internationaal verspreid.

Geen exacte doodsoorzaak

Het lijkt klip-en-klaar: een dna-match, een zedenverleden, verdachte aanwezigheid nabij de vindplaats. En toch wordt de zaak die al 22 jaar niet kon worden opgelost ingewikkeld voor het OM, ook omdat de exacte doodsoorzaak van Nicky nooit is vastgesteld. De politie is tijdens het onderzoek lang uitgegaan van wurging of verstikking, maar heeft dat nooit hard kunnen maken. Roethof zei tijdens een eerdere zitting dat het kán, een jonge jongen die zomaar doodgaat, door onderkoeling, door angst en stress, door een niet ontdekte ziekte.

Het is ook onzeker of Nicky seksueel werd misbruikt. De officier van justitie zei dat de inwendige beschadigingen die bij Nicky zijn gevonden alleen maar door het inbrengen van een hard voorwerp kunnen worden verklaard. „Maar er is geen sperma”, heeft Jos B.’s advocaat Gerald Roethof bij herhaling gezegd. „Als je dat niet vindt, waarom dan denken aan misbruik?” Roethof zei tijdens een eerdere zitting ook dat er geen bewijs is dat het dna van Jos B. door een misdrijf op Nicky terecht is gekomen. Hij kwam eerder al met voorbeelden van zaken waarin mensen onterecht zijn veroordeeld, alleen omdat hun dna bij de plaats delict was gevonden.

Geen hartslag

In zijn videoverklaring maandagochtend zegt B. dat hij volgens zijn advocaat „de sleutel van zijn cel” in handen heeft als hij kan vertellen hoe het dna op Nicky terecht is gekomen. Dat is daar dus gekomen, zegt B., doordat hij naar het kind is toegegaan om te kijken wat er aan de hand was. Leefde Nicky nog wel?

De rechter wil na B.’s verklaring weten hoe Jos B. Nicky precies heeft onderzocht. B. zegt dat hij met zijn mond heeft gevoeld of er nog adem uit de mond van het kind kwam, en daarna met zijn wang. Daarna heeft hij zijn wang op de borst van het kind gelegd. Hij hoorde geen hartslag. De rechter wil weten hoe Nicky er dan precies bij lag. B. zegt dat het Nicky op zijn buik lag en dat hij hem op zijn rug heeft gedraaid. Hij heeft zijn kleren „gefatsoeneerd”. Maar waarom, wil de rechter weten, was dat ‘verleden’ van B. van belang bij zijn besluit om niet naar de politie te gaan? Wat dacht hij dan dat er gebeurd zou zijn met dat dode kind? En waarom wilde hij dat met niemand delen? Maar daar geeft B. geen antwoord op.

Aanvulling 28 september 2020: Dit bericht is maandagochtend aangevuld met de verklaring die Jos B. bij de rechtbank heeft gegeven.