Lever de jarige VN niet uit aan Donald Trump en Xi Jinping

De Verenigde Naties, erkende secretaris-generaal António Guterres deze week bij de ‘viering’ van de 75ste verjaardag van de organisatie, is verre van perfect, maar één ramp bleef uit: de Derde Wereldoorlog. Toen de VN op 24 oktober 1945 het licht zagen, hadden de grondleggers de schrik van volkerenmoord en wereldbrand nog behoorlijk in de benen. Samenwerking moest herhaling voorkomen. Als je dáár de lat legt, is de VN inderdaad een succes.

Maar net zoals de Europese Unie haar bestaansrecht niet eeuwig kan ontlenen aan vriendschap tussen Duitsland en Frankrijk, mag ook de lat voor de VN na 75 jaar wel wat hoger. Hoe staan de VN er in 2020 voor?

Het lustrumjaar zélf is in elk geval geen hoogtepunt. Tijdens de pandemie kozen landen vooral voor zichzelf, terwijl samenwerking juist dan voor de hand ligt. De VN speelden in de grootse mondiale crisis van de afgelopen 75 jaar een bijrol. De Wereldgezondheidsorganisatie raakte zelfs beschadigd in de pandemieruzie tussen de VS en China. Deze week, tijdens de opening van de Algemene Vergadering bleven de zalen in New York door toedoen van Covid-19 leeg.

Eigenlijk bestaan „dé VN niet”, zei een Amerikaanse VN-ambassadeur eens. Het is een complexe organisatie, zei ze, net zo ongrijpbaar als gelatinepudding. Het VN-organogram is een duizelingwekkende stapeling van afkortingen met kantoren over de hele wereld. De VN doen niet alleen in vrede en veiligheid, ook in armoede, honger, mensenrechten, landbouw, crisishulp, telecommunicatie, ongelijkheid en duurzaamheid. De VN zijn net een goedkoop restaurant met een veel te uitgebreide menukaart: teleurstelling kan niet uitblijven.

Toch, onderstrepen VN-diplomaten, gaat de wereld vooruit. Langzaam, dat wel. Het jaarverslag over de ontwikkelingsdoelen die de VN zich heeft gesteld, het Goalkeepers Report, toont naast schrijnende ongelijkheid óók vooruitgang. Kindersterfte, onderwijs, armoede, alfabetisme: het gaat beter, elk jaar weer. Voor het klimaatdebat zijn de VN onmisbaar.

En, inderdaad, de afgelopen 75 jaar brak geen wereldbrand uit, maar de wereldvrede evenmin. De VN stonden machteloos tegenover regionale oorlogen en tragedies in vrijwel alle werelddelen. Maar er werden ook succesjes geboekt. Zo droegen de VN bij aan de ontspanning van de Cuba-crisis en speelden een rol in het ontzenuwen van tientallen kleinere conflicten.

Naast vooruitgang en vrede beloofden de VN ook recht en vrijheid, „better standards of life in larger freedom”, staat in de preambule van het Handvest. De VN groeiden uit tot een bolwerk voor mensenrechten. Ze stimuleerden de dekolonisatie, vrouwen organiseerden zich onder VN-banier, tegenwoordig bieden de VN de lgbtq-beweging een internationaal platform.

De nadruk op zelfbeschikking en individuele vrijheid paste in een organisatie die door de VS werden gedomineerd. Dat is niet meer vanzelfsprekend. China, nummer twee in de VN, wordt steeds machtiger en heeft een geheel eigen interpretatie van vrijheid en mensenrechten. De VS verliezen intussen hun interesse in de VN onder een president die het thuis ook al niet zo nauw neemt met democratische regels.

VN-chef Guterres is bang dat de machtsstrijd tussen China en de VS de VN zal verlammen. Een even grote uitdaging voor de VN schuilt de komende jaren in het feit dat de ‘universele waarden’ van Xi Jinping niet de onze zijn.