De blik naar buiten is steeds harder nodig

Troonredes doen het buitenland doorgaans af met enkele plichtmatige zinnen – „gehecht aan de NAVO”, „instabiliteit in de wereld om ons heen” – alvorens over te gaan tot de orde van de dag en de binnenlands aan te harken tuintjes. Prinsjesdag 2020 betekent een voorzichtige wende. Koning Willem-Alexander verwoordde helderder dan ooit hoe de coronacrisis en geopolitieke onzekerheid het belang van internationale samenwerking en eendrachtig Europees optreden vergroten.

Uiteraard lag het zwaartepunt ook in deze Troonrede op de kabinetsplannen voor eigen economie en samenleving; en hoe die te betalen. Premier Rutte weet: Tweede-Kamerverkiezingen win en verlies je op koopkrachtplaatjes, niet op Ruslandsancties of vluchtelingenhulp. Ook D66-lijsttrekker Kaag zal dat nog ervaren. Toch is die blik naar buiten onmisbaar.

Alle partijen zijn momenteel aan de slag met verkiezingsprogramma’s en toekomstplannen. Het Binnenhof gonst van anticiperen, veerkracht, lange termijn, volgende generaties. Regeren is vooruitzien, inderdaad. Maar vooruitzien in de tijd gaat beter als je wijder om je heen kijkt in de ruimte. De grote omwentelingen en opgaven die op Nederland afkomen, komen van buiten. De toekomst ligt voorbij de dijken.

Geografisch heeft ons land te maken met een kleine en een grote driehoek en een halve cirkel ertussen. Die halve cirkel is het meest acuut, want die staat in de fik. Het is de lijn die ruwweg loopt van Moskou in het oosten, naar Turkije en Syrië in het zuidoosten tot de Maghreb en de Sahel in het zuiden. Volksopstand in Wit-Rusland, randje-oorlog in de oostelijke Middellandse Zee, vertrek-klare migranten in Libië en Tunesië, oprukkende jihadi’s in Mali: vanachter die halve cirkel komt veel op ons af.

De eerste, kleine driehoek is die tussen Londen, Parijs en Berlijn. Een geluk om drie welvarende, democratische, ons goedgezinde landen als buur te hebben, maar er kraakt van alles. In hun woeste scheidingsdrift ontpoppen de Britten zich van liberaal bondgenoot tot onbetrouwbare partner. De rücksichtsloze streep die de regering-Johnson vorige week haalde door het Vertrekakkoord met de EU, maakt alles mogelijk. Het land dat de rule of law uitvond, acht zich niet langer door woord of verdrag gebonden. Nederland, dat zich goed voelt bij westenwind en noorderlicht, moet het gezicht zuid- en oostwaarts draaien, naar Parijs, Berlijn en het continent.

Maar ook dat is nog klein bier vergeleken met de opgave waar de verschuivingen in de grote driehoek ons mee zullen confronteren, die tussen Amerika, China en Europa. In rap tempo naderen Washington en Beijing een welhaast onstuitbare rivaliteit. De koning sprak van „nog diepere groeven [...] tussen de grootste machtsblokken in de wereld” – een understatement. Europa riskeert tussen beide grootmachten te worden geplet. In machtspolitiek opzicht staat het dus voor de opdracht een eigen hoek en positie op deze grote driehoek te verwerven. Dat betekent het vermogen tot zelfstandige Europese stellingnames ten opzichte van én de VS én China.

Dat eerste is het moeilijkst, zeker voor Nederland. Sinds 1949 hebben we ons lot in handen van de VS gelegd. We zijn, zoals oud-NAVO-sg Jaap de Hoop Scheffer in Nieuwsuur zei, „verslaafd aan de Amerikaans macht” geraakt. Dus wacht iedereen liefst eerst de Amerikaanse verkiezingen af. Maar ook een zege van Joe Biden zal de conflictdynamiek met China nauwelijks temperen. En als Trump toch wint, mogen we onze gordelriemen vastmaken: hij beschouwt dit als mandaat om uit de NAVO te stappen.

Voor een krachtmeting met China werpt Europa zijn economische macht in de schaal. Dat was de inzet op de videotop maandag tussen president Xi en het trio Charles Michel, Ursula von der Leyen en Angela Merkel. Assertiever dan ooit eiste de EU wederkerigheid in de marktopening: „China moet ons overtuigen dat een investeringsakkoord de moeite waard is” – graag of niet, aldus Von der Leyen.

De pers in Brussel en Berlijn toonde na afloop fijntjes gevoel voor interne machtsverhoudingen: alle vragen gingen naar de Duitse bondskanselier. Zij is het baken en de brandweervrouw – in de kleine driehoek, in de halve cirkel en in de grote driehoek. De keuzes die daar de komende jaren worden gemaakt, raken net zo goed aan die Haagse koopkrachtplaatjes.