Geniet de bezorger bij Deliveroo wel genoeg vrijheid?

In 2017 was de maaltijdbezorger die voor Deliveroo of Uber Eats werkte doorgaans nog een student. Fris, jong, en zonder een vast werkritme. Het bezorgen van maaltijden — op de eigen stadsfiets — was een bijbaantje dat de voorkeur genoot boven werken in de supermarkt of een café.

Nu, drie jaar later, zijn fulltimers die als zzp’er de ontbijt-, lunch- én dinershift draaien bepaald geen uitzondering meer. Deze maaltijdbezorgers, vaak met een migratieachtergrond, rijden veelal op elektrische huurfietsen, waarmee ze langere werkdagen kunnen maken, méér bestellingen aankunnen en dus ook meer kunnen verdienen. Voor hen is dit de voornaamste of op zijn minst een belangrijke inkomstenbron. De vergoeding die ze krijgen is per maaltijdbestelling anders — take it or leave it.

De 26-jarige Hossan Mohammad Billal is zo’n bezorger nieuwe stijl. Twee jaar geleden verhuisde hij van Bangladesh naar Amsterdam. Diverse sollicitaties op supermarktfuncties liepen op niets uit, omdat hij de Nederlandse taal niet spreekt. Als maaltijdbezorger voor Deliveroo kon hij wél gelijk aan de slag.

Mohammad Billal werkt – op een elektrische fiets – zeven dagen in de week, van tien uur ’s ochtends tot elf uur ’s avonds. Hij zegt de flexibiliteit te waarderen, al maakt hij daar weinig gebruik van. Pauzes daargelaten neemt hij elke twee weken slechts één dag vrij. Het werk verveelt hem niet. „Ik zie al het moois dat Amsterdam te bieden heeft”, zegt Mohammad Billal.

Van de 600 tot 700 euro die hij per week omzet, fooien meegerekend, stuurt hij om de week wat naar zijn familie in Bangladesh. In Amsterdam woont hij samen met zijn vriendin – Mohammad Billal is de enige kostwinner. De vraag of hij liever zzp’er blijft of in dienst van Deliveroo zou willen werken, vindt hij te ingewikkeld om te beantwoorden. „Maar het zou fijn zijn om goede arbeidsvoorwaarden te hebben.”

‘Dynamische’ vergoeding

Zowel Uber Eats als Deliveroo wil geen data delen over de werkuren, verdiensten of achtergrond van bezorgers. NRC leerde over de stand van zaken in de maaltijdbezorgsector door gesprekken met bezorgers te voeren en uit informatie die bijvoorbeeld Deliveroo zelf met bezorgers deelt.

Daaruit blijkt dat niet alleen de bezorger is veranderd, ook het werk zelf is dat. En dan met name de vergoeding die een bezorger per ritje krijgt. Vergoedingen bij Deliveroo en Uber Eats zijn tegenwoordig ‘dynamisch’: voor elke bestelling krijgt de bezorger een ander bedrag. Een algoritme berekent dat bedrag, aan de hand van de verwachte tijd die het kost om een bestelling te voltooien. Bezorgers krijgen de vergoeding van tevoren te zien, en kunnen dan besluiten of ze de bestelling aannemen of weigeren.

Als niet alles zo gaat als Deliveroo’s algoritmes vóóraf hebben voorspeld – omdat het restaurant het druk heeft bijvoorbeeld, en de kok de bereiding van de maaltijd verkeerd inschat – dan is de extra wachttijd waartoe dat leidt onbetaald. En dat zorgt regelmatig voor chagrijn van de bezorgers bij een restaurant.

„Dit soort onvoorspelbare vergoedingen maken bezorgers bovendien gevoeliger voor bonussen, die Deliveroo en Uber Eats af en toe uitkeren”, zegt universitair docent Niels van Doorn, die sinds 2018 platformwerk onderzoekt. Bonussen, vaak 1,1 of 1,2 keer het normale tarief, zijn te verdienen als het drukker is dan Deliveroo vooraf had voorspeld.

Als bezorgers zich daar te veel door laten sturen, omdat de basisvergoeding eigenlijk niet genoeg is, is dat problematisch, vindt Van Doorn. „Bezorgers gaan op die bonussen rekenen, terwijl ze allerminst zeker zijn.” Daarbij kunnen bonussen ook als rookgordijn dienen voor het verlagen van de basisvergoeding, zegt Van Doorn.

Aangestuurd door algoritme

Vakbond FNV stelt dat maaltijdbezorgers „hun inkomen niet zeker” zijn en dat zij beschermd zouden moeten worden tegen onderbetaling en te lange werkdagen. In dienstverband zouden ze dat zijn.

Maar sinds augustus 2017 laat Deliveroo fietskoeriers alleen nog maar als zzp’er werken. FNV spande daarom in 2018 een zaak aan tegen de maaltijdbezorgdienst, omdat er volgens de vakbond sprake zou zijn van een verkapt dienstverband.

In januari 2019 oordeelde de rechtbank Amsterdam dat fietskoeriers van Deliveroo zich inderdaad gedragen als werknemers, en dat zij ook zo behandeld en betaald moeten worden. De rechtbank constateerde onder meer dat er weinig tot geen ruimte is voor bezorgers om te onderhandelen over hun vergoeding, dat ze weinig betaald krijgen en deels worden aangestuurd door het algoritme – wat impliceert dat ze geen eigen baas zijn. Deliveroo ging tegen de uitspraak in beroep. De inhoudelijke behandeling in dat hoger beroep dient deze vrijdag.

Deliveroo wil niet zeggen wat de kilometer- en minuuttarieven zijn waarmee het bedrijf rekent

Hoe de vergoeding per bezorgrit bij Deliveroo en Uber Eats wordt berekend, en of de bezorger daarover kan onderhandelen, is van belang bij de juridische vraag of bezorgerswel als zelfstandigen gelden. Maar tegenover bezorgers blijft Deliveroo vaag over de werking van zijn algoritmen.

Emma Knight, student mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam, deed onderzoek naar de werkomstandigheden van Deliveroo- en Uber Eats-bezorgers. Ze concludeerde dat er sprake is van ‘informatie-asymmetrie’: de opdrachtgever weet veel méér over het werk dan de opdrachtnemer zelf. Knight: „Bezorgers worden daardoor behoorlijk gehinderd in het benutten van de vrijheid die hun in dit werk wordt beloofd.”

Deliveroo wil niet zeggen wat de kilometer- en minuuttarieven zijn waarmee het bedrijf rekent, noch wat bezorgers meestal aan een bestelling verdienen. Een woordvoerder stelt dat bezorgers „genoeg” informatie hebben en vrijheid genieten om hun eigen keuzes te maken. „Bezorgers krijgen vooraf de vergoeding voor een bestelling te zien, ze kunnen die bestelling weigeren en ze kunnen hun eigen route kiezen”, aldus Deliveroo.

FNV meent dat van „vrij ondernemerschap” bij maaltijdbezorgers geen sprake is. „Bezorgers voelen zich ondergeschikt aan de techniek van het platform. En dat staat haaks op zeggenschap en vrijheid”, aldus een woordvoerder. „Deliveroo ontduikt de arbeidswetgeving en cao en ondermijnt daarmee ons sociale stelsel.”

Ondertussen lijken veel bezorgers hier helemaal niet zo mee bezig te zijn. Bezorgers met een migratieachtergrond bijvoorbeeld, zoals Mohammad Billal, geven aan vooral blij te zijn dat ze snel en zonder de Nederlandse taal te spreken aan werk konden komen.

Ook Dilan Jamal, Irakees van oorsprong maar sinds dertien jaar in Nederland, zegt dat de flexibiliteit die Deliveroo hem biedt, hem in staat stelt om twee banen te combineren. Hij werkt fulltime bij de NS en vult dat inkomen aan met verdiensten uit zijn bezorgwerk. Zonder die extra verdiensten zou hij geen geld hebben om te sparen of om een nieuwe wasmachine te kopen, mocht de oude ineens stuk gaan. Dat betekent wel dat hij lange werkdagen maakt, van zo’n twaalf uur. Hij huurt een elektrische fiets om dat vol te houden.

In de uitspraak van de kantonrechter vorig jaar was ook belangrijk dat bezorgers niet vrij waren om te bepalen wanneer ze konden werken, omdat Deliveroo een reserveringssysteem met bepaalde tijdvakken had, die ‘vol’ konden raken.

Dat reserveringssysteem heeft Deliveroo inmiddels afgeschaft, en „dat zou de zaak weleens kunnen doen kantelen”, zegt Hanneke Bennaars, universitair docent arbeidsrecht aan de Universiteit Leiden. Al is het nog steeds de vraag in hoeverre de bezorgers in de praktijk gebruikmaken van die vrijheid, zeker nu er zoveel fulltimers op de fiets zitten. En toch, zegt Bennaars: „De werkomstandigheden zijn inmiddels veranderd, en dat maakt dit hoger beroep een dubbeltje op z’n kant.”

Lees ook: ‘Het regent. 2 euro extra per bestelling’

Contract opeisen

Maar hoe de rechter ook zal oordelen, de maaltijdbezorger schiet er op korte termijn niet zoveel mee op. Ook als FNV in hoger beroep opnieuw in het gelijk wordt gesteld, zal elke bezorger die een arbeidscontract wil, dat zelf moeten opeisen. En daar zijn waarschijnlijk nieuwe rechtszaken voor nodig. „Al staat een bezorger in dat scenario natuurlijk wel met 3-0 voor”, denkt Bennaars. Ook Uber Eats-bezorgers die een contract willen, zullen in juridische conflicten dan een voorsprong hebben.

Na de uitspraak van de kantonrechter eisten tot nu toe nog maar twee bezorgers bij Deliveroo een contract. Deliveroo vecht dat aan. „Bezorgers in dienst nemen zou het werk dat we bieden onaantrekkelijk voor bezorgers maken”, zegt een woordvoerder daarover. „Een dienstverband zou namelijk de vrijheid beperken om te werken wanneer je wil.”

Maar zo zwart-wit is het niet volgens Bennaars: „Ook in een dienstverband kan Deliveroo bezorgers die vrijheid geven, maar dat zal in sommige gevallen onhandiger en duurder voor Deliveroo zijn.”

Bennaars’ analyse is dat deze rechtszaak vooral een hoger doel dient. Bij een oordeel van het gerechtshof, of misschien pas nadat de Hoge Raad zich heeft uitgesproken, komt er meer duidelijkheid over de juridische status van maaltijdbezorgers. Mocht FNV gelijk krijgen, dan zullen ook instanties zoals het UWV, pensioenfondsen en de Belastingdienst in actie komen om werkgeverspremies en loonbelastingen te innen. Vooralsnog zijn deze partijen gegijzeld door onduidelijkheid.