Veertien dagen in een isoleercel ‘door een geintje’

Gedachten malen door zijn hoofd, flitsen van zijn overleden ouders komen voorbij. De Egyptische asielzoeker raakt langzamerhand gedesoriënteerd. Hij heeft het gevoel dat hij gek wordt, dat het leven is gestopt. Hij is woedend. Om in een zijn ogen onschuldig grapje wordt hij begin dit jaar veertien dagen in een isoleercel gezet. Uit protest weigert de uitgeprocedeerde asielzoeker te eten.

Een psycholoog en bewakers van vreemdelingendetentiecentrum Rotterdam praten op hem in. Na vijf dagen geeft hij zijn hongerstaking op, maar dan moet hij nog negen dagen in die cel met enkel een matras, kussen, deken en toilet. Een bed, tv, koelkast, magnetron en telefoon – zoals hij die in zijn tweepersoonscel had – ontbreken.

Van alles mist de Egyptenaar de lucht nog het meest. De cel heeft slechts een klein raampje. Ruim 23 uur per dag zit hij opgesloten op die tien vierkante meter. Alleen om te roken, douchen of bellen mag hij even weg.

Begonnen als geintje

Zijn verhaal wil de om religieuze redenen gevluchte oud-kassamedewerker uit Caïro alleen anoniem doen. Hij vreest dat hij benadeeld wordt als hij opnieuw in het Rotterdamse detentiecentrum belandt. Én dat hij weer in het vizier komt van de Dienst Terugkeer & Vertrek, die hem zes maanden vastzette in afwachting van een uitzetting die nooit kwam. Nu verblijft hij bij vrienden in het zuiden van het land.

Het begon met een geintje, zegt hij. Een bewaker met wie hij goed kon opschieten, kwam vaak langs bij zijn cel. Het hielp hem de eenzaamheid te verdrijven. Tegen de bewaker grapte hij dat hij drugs bij zich had. Een ander personeelslid hoorde het, dacht dat hij het meende en deed een melding. De oud-kassier kreeg met veertien dagen isolatie de zwaarst mogelijke sanctie opgelegd.

De Egyptenaar is niet de enige die in vreemdelingendetentie in een isoleercel belandde. Uit een maandag verschenen rapport van Amnesty International, Dokters van de Wereld en Stichting LOS blijkt dat het aantal strafisolaties in detentiecentra fors is toegenomen, van 384 in 2017 naar 624 vreemdelingen in de eerste elf maanden van 2019. Isolatie is omstreden omdat het verstrekkende psychische en fysieke gevolgen kan hebben.

Lees ook: Vreemdeling wordt als straf steeds vaker in isolatie geplaatst

Volgens de Dienst Justitiële Instellingen komt de toename doordat de populatie veranderde in Rotterdam, waar de overgrote meerderheid van de vreemdelingen zit. Voornamelijk jonge mannen uit ‘veilige landen’ met nauwelijks kans op een verblijfsvergunning zouden zich steeds agressiever gedragen en meer overlast geven.

Maar, zegt Revijara Oosterhuis van Stichting LOS, vreemdelingen worden ook regelmatig gestraft voor lichte vergrijpen. Zo kwam een kwart van de strafisolaties in 2019 doordat een vreemdeling niet in een cel met anderen wilde zitten. Oosterhuis beheert een meldpunt bij LOS dat vreemdelingen kunnen benaderen als zij zich in detentie benadeeld voelen. Volgens Oosterhuis leidt miscommunicatie vaker tot straffen. „Vorige week belde iemand wiens celdeur op een kier stond nadat de schoonmaker was geweest. Dat mocht niet en hij belandde ook in isolatie.”

10 euro per onterechte dag

Van de 287 klachten die LOS in 2019 ontving, ging bijna de helft over isolatie. LOS dient de klachten in bij een toezichtscommissie van detentiecentrum Rotterdam. Ook de zaak van de kassier uit Caïro kwam bij LOS terecht. Oosterhuis hielp hem in februari van dit jaar met het opstellen van een klacht, die nu in behandeling is. Zowel de commissie als de Dienst Justitiële Inrichtingen wil geen vragen van NRC beantwoorden over de zaak. In de regel keren detentiecentra 10 euro per onterechte dag in isolatie uit als een klacht gegrond is bevonden.

Soms schrikt hij ’s nachts wakker, denkend dat hij is opgesloten

Maar dan is het kwaad mogelijk al geschied. Volgens experts kan isolatie voor flinke fysieke en psychische schade zorgen. Hartkloppingen, zweten, slaapgebrek, duizeligheid. Maar ook: depressie, suïcidale gedachten, zelfverminking, angst, psychoses en hallucinaties. De kwalen werken soms nog ver na de isolatie door.

De problemen ontstaan onder meer doordat je in isolatie veel te weinig prikkels krijgt, zegt hoogleraar klinische neuropsychologie Erik Scherder van de Vrije Universiteit in Amsterdam). „Hersenen hebben stimuli nodig.” Daarom gaan mensen ook vaak schreeuwen in isoleercellen. „Je moet weten dat je leeft.”

Volgens Scherder werkt isolatie bovendien averechts. Prikkels van buitenaf – breinstimulatie – zorgt voor een verder ontwikkelde hersenschors. Die schors is essentieel in de onderdrukking van emoties en impulsen. „Dus door iemand te isoleren vergroot je alleen maar de kans dat hij het gedrag vertoont waarvoor hij in eerste instantie gestraft werd.”

Lees ook: ‘Streng gevangenisregime vreemdelingen mag niet’

Het verblijf in detentie en de twee weken isolatie hebben de Egyptische oud-kassier angstig gemaakt, zegt hij. Soms schrikt hij ’s nachts wakker, denkend dat hij is opgesloten. Hij merkt dat hij wantrouwiger is geworden. „Ik hou van Nederland, heb veel goede mensen ontmoet en kan hier veilig leven”, zegt hij. „Maar ik ben bang voor het systeem.”