Fransen in ban van ‘verwildering’

Gérald Darmanin liet het hoge woord vallen in een interview met Le Figaro op 24 juli, enkele weken na zijn aanstelling als minister van Binnenlandse Zaken. „Wij moeten een einde maken aan de verwildering van een deel van de samenleving en het gezag van de staat herstellen”, zei hij. „Wij mogen niets laten passeren.”

Verwildering (ensauvagement) is in Frankrijk een woord met een zware lading. De term maakte opgang door het boek La France Orange mécanique (‘Frankrijk Clockwork Orange’) van de extreem-rechtse journalist Laurent Obertone (een pseudoniem), uit 2013. Op de achterflap van dat boek staat: ‘Elke 24 uur: 13.000 diefstallen, 2.000 mishandelingen, 200 verkrachtingen.’ Obertones meest recente boek, Guérilla, is een dystopische roman over een Frankrijk in staat van burgeroorlog met zijn migranten.

Darmanins gebruik van ‘ensauvagement’ ging eerst onopgemerkt voorbij: Frankrijk stond op het punt om collectief met vakantie te gaan. Maar sinds la rentrée domineert het woord het politieke debat, en leidt het tot onenigheid in de regering.

„Ensauvagement is een term die rechtstreeks uit de koker van extreem-rechts komt”, zegt Laurent Mucchielli, een socioloog die al 25 jaar de criminaliteit in Frankrijk bestudeert aan het wetenschappelijk overheidsinstituut CNRS. „Toen het boek van Obertone uitkwam, heeft Marine Le Pen het aangeprezen als iets wat iedereen moest lezen.”

Justitieminister Éric Dupond-Moretti bond de kat de bel aan toen hij onlangs in een interview weigerde ‘ensauvagement’ in de mond te nemen. „Het is een woord dat het gevoel van onveiligheid voedt”, aldus Dupond-Moretti, een strafpleiter met een links imago. Hij trok ook van leer tegen wat hij „het populistisch discours” noemde, „zij die er altijd een schepje bovenop doen”.

Dat was een nauwelijks verhulde verwijzing naar de manier waarop zijn collega-minister Darmanin de voorbije zomer op sociale media de aandacht heeft gevestigd op een reeks criminele feiten.

Mondkapje

Een man in de Parijse regio wordt in elkaar geslagen omdat hij iemand vroeg zijn mondkapje op te zetten. Darmanin: „Deze beelden zijn ondraaglijk.” Een Bosnische moslimfamilie in Besançon mishandelt een dochter die wil trouwen met haar Servische vriendje. Darmanin: „Geschoren en geslagen omdat zij van een christen hield. Deze barbaarsheid vraagt om de strengste straffen.” In het toeristische stadje Palavas-les-Flots gaat de middenstand de straat op wegens problemen met jongeren uit de Parijse regio. Darmanin: „Onaanvaardbaar geweld.”

Darmanin heeft geweigerd om het woord ‘ensauvagement’ terug te nemen. Gaandeweg zijn meer politici aangehaakt. „Wij hebben een Clockwork Orange-zomer achter de rug, gekenmerkt door zinloos ultrageweld”, zei Xavier Bertrand, voorzitter van de regio Hauts-de-France.

Dat was opnieuw een verwijzing naar het boek van Obertone, dat op zijn beurt verwijst naar de film van Stanley Kubrick over gratuit geweld in het Londen van 1971. Ook Marine Le Pen van het Rassemblement National had het over A Clockwork Orange, naar aanleiding van het geweld tussen Tsjetsjeense en Maghrebijnse bendes in Dijon in juni.

Bertrand is niet de minste. Hij is de oud-mentor van Darmanin, en mogelijk uitdager op rechts van Emmanuel Macron voor de presidentsverkiezingen van 2022.

Volgens socioloog Mucchielli is dat laatste de echte inzet van het debat over de vermeende verwildering van de samenleving. „Macron gaat ervan uit dat hij in 2022 in de tweede ronde opnieuw Marine Le Pen als tegenstander zal krijgen. Hij wil alvast het terrein bezetten en zich de thema’s veiligheid en immigratie eigen maken.”

Het lijkt alsof dit de nieuwe taakverdeling is binnen de Franse regering: Darmanin daagt uit, Dupond-Moretti geeft tegengas en premier Jean Castex sust. „Het gaat niet om de woorden die wij gebruiken om het fenomeen te beschrijven, maar om wat wij gaan doen om het te bestrijden”, aldus Castex, die het zelf voorzichtig bij een „toegenomen onveiligheidsgevoel” houdt.

Meer geweld ervaren

Maar klopt het? Wordt de Franse samenleving gewelddadiger? De Fransen vinden van wel. In een opiniepeiling van vorige week zegt 70 procent ‘ensauvagement’ een gerechtvaardigde omschrijving te vinden van de huidige ontwikkeling.

Lees ook: Charlie Hebdo steekt nek weer uit

In Aix-en-Provence slaakt onderzoeker Mucchielli aan de telefoon een diepe zucht. „Iedereen die vertrouwd is met opiniepeilingen weet dat als zo’n vraag in het algemeen gesteld wordt, de meeste mensen beamend antwoorden. Maar vraag of zij zich in hun eigen leven bedreigd voelen en de meerderheid zegt nee.”

Ook de misdaadcijfers zijn een strijdtoneel. Rechtse media als Le Figaro halen politiecijfers aan om te bewijzen dat geweldsincidenten toenemen. Onderzoekers als Mucchielli wijzen erop dat politiecijfers in eerste instantie het politieoptreden weergeven, en niet noodzakelijk een stijging van gewelddadige incidenten. Ook een grotere bereidheid aangifte te doen speelt volgens hem een rol.

„Statistisch onderzoek waarbij je de bevolking zelf bevraagt, zoals het instituut Insee jaar op jaar doet, geeft een accurater beeld”, zegt Mucchielli. „En dan kun je niet anders dan vaststellen dat de criminaliteitscijfers in Frankrijk, op wat schommelingen na, een bijna perfecte stabiliteit vertonen over de laatste kwarteeuw.”

Voor Marine Le Pen was het hele debat alvast een perfect opstapje om haar eigen presidentiële campagne te lanceren. „Laten we dingen benoemen zoals ze zijn: Frankrijk heeft een moorddadige zomer achter de rug”, zei zij op een partijbijeenkomst in Fréjus afgelopen zondag.

Macron zelf houdt zich tot nu toe op de vlakte in het debat over de verwildering. Daarover ondervraagd door journalisten antwoordde hij dinsdag: „Jullie zijn nu al twee weken de Kamasutra van de verwildering aan het schrijven. De mensen kan dat niets schelen. Zij willen dat hun problemen opgelost worden. En wij zijn er om die problemen op te lossen.”

Lees ook: Kastelheer slaat alarm over cultuur van Europa